Niedawno opublikowane sprawozdanie EEA maluje złowrogi scenariusz dla rolników w Europie. Czy mógłby Pan to przybliżyć?

Sprawozdanie „Climate change impacts and adaptation in the agricultural sector in Europe” (Skutki zmian klimatycznych i dostosowanie się do nich w sektorze rolniczym w Europie) analizuje, w jaki sposób zmiany klimatyczne wpływają na sektor rolnictwa i przedstawia prognozę na przyszłość. Jasne jest, że przewidywane zmiany klimatyczne negatywnie wpłyną na rolnictwo w wielu częściach Europy, w szczególności w jej południowej części.  Sprawozdanie opisuje część sektora rolnictwa, mianowicie plonów, żywego inwentarza oraz produktów zwierzęcych i koncentruje się na zapotrzebowaniu na produkcję żywności i paszy. Sprawozdanie przedstawia również przegląd potencjalnych rozwiązań oferowanych przez polityki na różnych szczeblach administracji w celu dostosowania się do zmian klimatycznych, mianowicie poprzez programy i pokazując różne środki adaptacyjne na poziomie gospodarstw rolnych.

W jaki sposób zmiany klimatu wpłyną na rolnictwo? Które części Europy zmiany klimatu dotkną najbardziej?

Zmiany klimatu już teraz w negatywny sposób wpływają na sektor rolnictwa w Europie i będą postępować.  Zmiany temperatury i opadów oraz ekstremalne warunki pogodowe i klimatyczne nawet obecnie wpływają na wydajność plonów i inwentarza żywego w Europie. Może to doprowadzić do porzucenia ziem uprawnych dotkniętych zmianą klimatu w częściach południowej Europy.

Warunki pogodowe i klimatyczne również wpływają na dostępność wody niezbędnej do nawadniania upraw, praktyk pojenia inwentarza żywego, przetwarzania artykułów rolnych oraz warunków transportu i magazynowania. Nadchodzące zmiany klimatu mogą mieć do pewnego stopnia pozytywny wpływ na sektor w krótkiej perspektywie z powodu dłuższych okresów wegetacji i dogodniejszych warunków upraw w północnej Europie. Przewiduje się jednak, że niedobór wody, fale upałów i obfite opady deszczu przyczyniające się do erozji gleby i inne ekstremalne warunki pogodowe i klimatyczne spowodują niższe plony rolne.

Ponadto fala skutków zmian klimatycznych pochodzących spoza Europy może wpłynąć na cenę, ilość i jakość produktów, a w rezultacie na strukturę handlu, a to z kolei może negatywnie oddziaływać na dochody z rolnictwa w Europie.

Czy sektor rolnictwa jest bardziej wrażliwy od innych sektorów na zmiany klimatyczne?

Wszystkie sektory gospodarki zawsze były i będą pod wpływem zmian klimatycznych. Produkcja rolna w dużym stopniu zależy od warunków pogodowych i klimatycznych, co czyni ją jednym z najwrażliwszych sektorów. Zmiany temperatury i opadów, jak również ekstremalne warunki pogodowe i klimatyczne, wpływają na wydajność upraw i produktywność zwierząt gospodarskich i w związku z tym na dochód z produkcji rolnej, co przynosi straty gospodarcze w wielu regionach europejskich.

Co sprawozdanie zaleca, w szczególności dla rolników, którzy chcą by ich gospodarstwa pozostały rentowne i zrównoważone?

Istnieje wiele możliwości wdrożenia szerokiej gamy istniejących środków na poziomie gospodarstwa rolnego w celu poprawienia gospodarowania glebą i wodą, co może przynieść korzyści dla adaptacji do zmian klimatycznych i ich łagodzenia, środowiska i gospodarki. Jednakże, adaptacja na poziomie gospodarstwa w wielu przypadkach nie miała jeszcze miejsca z wielorakich przyczyn, jak np. braku: środków na inwestycje, inicjatyw w zakresie polityki adaptacyjnej, zdolności instytucjonalnych i dostępu do wiedzy w zakresie adaptacji.

Co Unia Europejska zrobiła do tej pory, aby wesprzeć ten sektor i rolników w kwestii adaptacji?

Sektor rolnictwa UE jest regulowany przez polityki UE, w szczególności przez wspólną politykę rolną. Unijna strategia adaptacyjna przyjęta w 2013 r. i poddana ocenie w 2018 r. jest kluczową siłą napędową dla przystosowania do zmian klimatycznych na poziomie UE. Zarówno strategia, jak i wspólna polityka rolna, umożliwiły działania adaptacyjne w sektorze rolnictwa. Nowo proponowana wspólna polityka rolna na lata 2021-2027 stawia adaptację do zmian klimatycznych jako jasny cel – co może prowadzić do konieczności zwiększenia wydatków przez państwa członkowskie UE na środki przystosowawcze w sektorze.

Ponadto państwa członkowskie UE definiują sektor rolnictwa jako priorytet w krajowych strategiach adaptacyjnych lub krajowych planach adaptacyjnych. Typowe środki adaptacyjne na szczeblu krajowym lub regionalnym obejmują podnoszenie świadomości, praktyczne rozwiązania mające na celu złagodzenie skutków i zagrożeń związanych z ekstremalnymi warunkami pogodowymi, a także strategie podziału ryzyka oraz rozwój i wdrażanie infrastruktury służącej do irygacji i przeciwdziałania powodziom.

Jakie działania EEA podejmuje w celu dostosowanie się do zmian klimatu?

Dostarczając odpowiednich informacji, EEA wspiera planowanie i realizację działań na rzecz przystosowania się do zmiany klimatu w Europie, ocenę polityk UE oraz opracowywanie długoterminowych strategii adaptacji do zmian klimatycznych i ograniczania ryzyka występowania klęsk żywiołowych. Opublikowaliśmy szereg sprawozdań dotyczących adaptacji, w tym ocenę skutków zmian klimatycznych i podatności na nie w Europie, oceny sektorowe dotyczące adaptacji (energia, transport i rolnictwo).

Agencja przygotowuje również oceny dotyczące krajowych, regionalnych i miejskich strategii zmian klimatycznych i planów działania z tym związanych. EEA wspólnie z Komisją Europejską prowadzi  europejską platformę przystosowania się do zmian klimatu (Climate-ADAPT).

Blaz Kurnik

Ekspert EEA ds. skutków zmian klimatycznych i dostosowania do nich

Wywiad opublikowany we wrześniu 2019 r. w wydaniu biuletynu EEA nr 03/2019