Obecnie korzystamy z zasobów w sposób niezrównoważony. Zużywamy i wydobywamy więcej surowców, niż na dłuższą metę nasza planeta będzie nam w stanie zapewnić. Szacuje się, że do 2050 r. łączna liczba konsumentów należących do klasy średniej sięgnie 6-7 mld, co spowoduje zwięszoną presję na konsumpcję i środowisko. Współczesny styl życia sprawia, że oczekujemy coraz większej wygody, a ta ma swoją cenę. Spójrzmy chociaż na korzystanie z tworzyw sztucznych, które nie są w wystarczającym stopniu poddawane recyklingowi. Wiele produktów z tworzyw sztucznych trafia do mórz i oceanów, powodując poważne szkody.

Unia Europejska i inne podmioty działające na całym świecie dokonują znacznych postępów w walce ze zmianą klimatu, redukując emisję dwutlenku węgla. Udowodniliśmy, że ograniczenie emisji nie hamuje wzrostu gospodarczego; wręcz przeciwnie, od 1990 r. produkt krajowy brutto w UE wzrósł o 50%, podczas gdy emisję gazów cieplarnianych zredukowano o 24%. Coraz więcej osób jest zaangażowanych w redukcję emisji poprzez współużytkowanie samochodów, ograniczenie zużycia energii lub recykling i sortowanie śmieci. Choć działania te są godne pochwały, wiemy, że nie wystarczą, aby zapewnić niskoemisyjność w przyszłości, ani by osiągnąć długoterminowy cel Unii Europejskiej, jakim jest „dobra jakość życia z uwzględnieniem ograniczeń naszej planety”.

Istnieją oznaki, że rośnie świadomość społeczna problemu i opracowuje się nowe plany polityczne, które zasadniczo zmienią sposób, w jaki produkujemy, konsumujemy i żyjemy. Te plany polityczne obejmują zintegrowane i systemowe działania prowadzone w perspektywie długoterminowej. Pod koniec 2015 r. Komisja Europejska przedstawiła pakiet dotyczący gospodarki o obiegu zamkniętym, który stanowi odpowiedź Europy na przyszłe wyzwania. Dotyczy poszczególnych etapów wydłużonego cyklu życia produktu: od produkcji i konsumpcji, po gospodarowanie odpadami. Proponowane działania mają być korzystne zarówno dla środowiska, jak i dla gospodarki. Chodzi o to, by utrzymać materiały i ich wartość w obiegu gospodarczym jak najdłużej, tym samym ograniczając ilość odpadów, sprzyjając oszczędności energii i zmniejszając emisję gazów cieplarnianych. Propozycje te opierają się na 54 działaniach, które są obecnie przekładane na konkretne polityki, obejmujące różnorodne działania gospodarcze i sektory.

Przejście na gospodarkę o obiegu zamkniętym przyczyni się do łagodzenia problemów środowiskowych i zdrowotnych powodowanych naszą obecną gospodarką linearną, która kieruje się zasadą „wyprodukuj, zużyj i wyrzuć”. Wymagać to jednak będzie wprowadzenia diametralnych zmian w systemach produkcji i konsumpcji, sięgających daleko poza racjonalne wykorzystanie zasobów i recykling odpadów.

Kluczowym aspektem realizacji gospodarki o obiegu zamkniętym będzie zdobywanie wiedzy, monitorowanie postępów i zapewnienie decydentom danych i informacji, których potrzebują, aby opracowywać elastyczne polityki sprzyjające osiągnięciu tego celu. To zadanie o kluczowym znaczeniu, a Europejska Agencja Środowiska podjęła się jego realizacji.

Uczestniczyłem niedawno w Światowym Forum Gospodarki o Obiegu Zamkniętym w Helsinkach, podczas którego blisko 1,5 tys. decydentów, badaczy i liderów biznesu z ponad 100 krajów dzieliło się pomysłami i dyskutowało na temat wizji i rozwiązań służących popularyzacji modelu gospodarczego opartego na obiegu zamkniętym. EEA podkreśliła podczas konferencji znaczenie gromadzenia wiedzy w tym obszarze. Agencja przedstawiła swoje drugie sprawozdanie z cyklu poświęconego gospodarce o obiegu zamkniętym. W naszym najnowszym sprawozdaniu, zatytułowanym „Obiegowość od projektu - produkty w gospodarce o obiegu zamkniętym” (Circular by design — products in a circular economy) opisano czynniki mające wpływ na wzornictwo przemysłowe oraz to, jak nowe tendencje w produkcji i konsumpcji sprzyjają wykorzystaniu materiałów w obiegu zamkniętym lub je hamują. Opisano na przykład, w jaki sposób najnowsze innowacje i trendy, takie jak modularne telefony komórkowe czy drukowanie przestrzenne części zamiennych, wpisują się w budowanie obiegu zamkniętego. „Obiegowość od projektu” nie nastąpi samoczynnie. Musi mieć oparcie w postaci mocnych struktur publicznego i prywatnego zarządzania, które stworzą strategię działania na przyszłość. Społeczeństwo i przedsiębiorstwa muszą także obserwować warunki rynkowe i nowe technologie, i decydować, które działania badawczo-rozwojowe zasługują na wsparcie.

Każdy z nas ma do odegrania własną rolę we wspieraniu procesu przechodzenia na gospodarkę o obiegu zamkniętym. Kwestią kluczową jest to, byśmy dysponowali odpowiednimi informacjami i rozwiązaniami, które umożliwią nam tę epokową transformację. Niewątpliwie potrzebne są przełomowe innowacje i technologie, bez których przejście na niskoemisyjną gospodarkę o obiegu zamkniętym nie może się udać.

Hans Bruyninckx

dyrektor wykonawczy EEA

Artykuł wstępny opublikowany w biuletynie EEA nr 2017/02 z czerwca 2017 r.