Stan środowiska w Europie — czekające nas wyzwania

Co pięć lat Europejska Agencja Środowiska opracowuje wyczerpujący raport na temat stanu środowiska w Europie i prognoz. Opublikowana niedawno szósta wersja raportu, „Środowisko Europy 2020 — stan i prognozy”, jeszcze bardziej wzmacnia rosnące wezwania do odważnych, zdecydowanych i bezzwłocznych działań. SOER 2020 potwierdza, że prawodawstwo europejskie i cele działań politycznych okazały się na wielu płaszczyznach sukcesem. Zmniejszyła się emisja zanieczyszczeń powietrza i gazów cieplarnianych. Znaczna część europejskich obszarów lądowych i morskich znajduje się obecnie pod ochroną. W coraz większym stopniu prowadzony jest recykling odpadów komunalnych w Europie. Mimo że takie działania są znaczące, to w świetle czekających nas wyzwań tempo ich realizacji jest zbyt wolne.

Raport SOER 2020 podkreśla, że nasze systemy produkcji i konsumpcji będą wymagały wydobywania zasobów naturalnych — i to w tak szybkim tempie, że natura nie zdoła ich zastąpić w danym okresie. Ponadto sposób, w jaki wytwarzamy i używamy dobra konsumpcyjne oraz korzystamy z usług, powodują uwolnienie różnorakich zanieczyszczeń do środowiska. Zanieczyszczenia te mają tendencję do mieszania się i akumulacji, w wyniku czego negatywnie wpływają na ekosystemy i zdrowie ludzi. W połączeniu z efektami kryzysu klimatycznego oraz utraty różnorodności biologicznej nasza przyszłość wydaje się coraz bardziej niepewna. Zmiany w środowisku naturalnym dotknęły już wielu społeczności i grup w całej Europie. Rolnicy zmagają się z nieprzewidywalnymi warunkami pogodowymi. Coraz częściej występują powodzie. Wielu Europejczyków wystawianych jest na działanie szkodliwych stężeń zanieczyszczeń środowiska. Obszary miejskie nadal anektują żyzne grunty orne, a rozwój infrastruktury powoduje dalszą fragmentację krajobrazu. Aby przeciwdziałać niektórym z tych szkodliwych trendów, Europa musi współpracować z innymi regionami i partnerami globalnymi.

Ukierunkowanie na lepsze wdrażanie i kluczowe systemy

Kraje europejskie muszą w pełni wdrożyć ustalone już prawodawstwo, co niewątpliwie umożliwi dalszą poprawę. Niemniej jednak wnioski przedstawione w raporcie SOER 2020 potwierdzają, że rosnący przyrost wydajności — produkowanie wydajniejszych samochodów lub czystszych paliw — nie wystarczy do osiągnięcia zmiany systemowej i wprowadzenia systemu czystej mobilności. Sortowanie odpadów komunalnych nie wystarczy do uzyskania gospodarki o obiegu zamkniętym. Produkty i procesy produkcji muszą być projektowane tak, by wydobyte zasoby pozostawały w gospodarce. Aby osiągnąć neutralność emisyjną, gospodarkę o obiegu zamkniętym, ambicję zerowego zanieczyszczenia i sprawiedliwe społeczeństwo, musimy raz jeszcze przemyśleć, przeprojektować i przebudować kluczowe systemy leżące u podstaw naszej gospodarki i codziennego życia — zaczynając od systemów energii, żywności i mobilności. Zmiany te nie powiodą się jednak bez udzielenia wsparcia grupom, na które będą miały wpływ. Zdrowy i sprawiedliwy system żywności musi ograniczyć zastosowanie chemikaliów w rolnictwie i poprawić zarządzanie krajobrazem, zapewniając jednocześnie wysoką wydajność produkcji i lepsze warunki życiowe rolników.

Takie zmiany i transformacje wymagają prowadzenia właściwych inwestycji, które zwiększą i przyspieszą wykorzystanie zrównoważonych rozwiązań, stopniowo znosząc albo powstrzymując niezrównoważone, zanieczyszczające środowisko praktyki. Właściwe inwestycje — w ludzi, innowacje i czysty przemysł — pomogą stworzyć lepsze szanse i poprawić jakość życia każdego człowieka.

Aby osiągnąć neutralność emisyjną, gospodarkę o obiegu zamkniętym, dążyć do osiągnięcia zerowego poziomu emisji zanieczyszczeń i sprawiedliwego społeczeństwa, musimy raz jeszcze przemyśleć, przeprojektować i przebudować kluczowe systemy leżące u podstaw naszej gospodarki i codziennego życia — zaczynając od systemów energii, żywności i mobilności.

Obiecująca odpowiedź ze strony polityków: Europejski Zielony Ład

Główne wnioski z raportu SOER 2020 znajdują dokładne odzwierciedlenie w komunikacie dotyczącym Europejskiego Zielonego Ładu, opublikowanym w zeszłym tygodniu przez Komisję Europejską. W komunikacie omówiono plan działania na następne pięć lat, a Komisja pod przewodnictwem Ursuli von der Leyen przedstawiła szeroki wachlarz proponowanych rozwiązań.Obejmują one znaczny wzrost ambicji klimatycznych w Europie, strategię bioróżnorodności, czystą mobilność i zrównoważone finansowanie, ze wsparciem ze ściśle dostosowanych funduszy europejskich i z zastosowaniem między innymi mechanizmu sprawiedliwej transformacji w przypadku osób dotkniętych takimi zmianami. Strategia Europejskiego Zielonego Ładu będzie miała zasadnicze znaczenie dla zapewnienia wkładu Europy w realizację globalnych celów, w tym tych określonych w Celach Zrównoważonego Rozwoju ONZ.

Opracowana przez Komisję Europejską strategia Europejskiego Zielonego Ładu, która uzyskała szerokie poparcie Parlamentu Europejskiego i Rady Europejskiej, to konkretna oznaka wizji i determinacji Europy w wyznaczeniu nowej ścieżki prowadzącej do zrównoważonego i sprawiedliwego społeczeństwa. Jest ona reakcją europejskich polityków na wezwania ze strony coraz większej liczby Europejczyków do podejmowania odważnych działań. W rzeczywistości wiele osób w całej Europie — od studentów i rodzin po miasta i regiony — podjęło już kroki w tym kierunku. Europejski Zielony Ład stanowi obecnie bezprecedensową okazję: określa wspólną i spójną wizję dla całego kontynentu.

Osiągnięcie wizji przedstawionej w strategii Europejskiego Zielonego Ładu nie będzie łatwym zadaniem. Opublikowany w zeszłym tygodniu komunikat to tylko początek długiego procesu. W tej trudnej, ale ekscytującej podróży Europejska Agencja Środowiska stara się zapewnić najlepszą dostępną wiedzę w celu wsparcia debaty o środowisku i klimacie w Europie.