Prospektywne oceny w celu lepszego zrozumienia perspektyw zrównoważonego rozwoju

Jaka jest Pana rola w strukturach EEA i jakie zadania to za sobą pociąga?

Pracuję w EEA w dziale zintegrowanych ocen z zakresu zrównoważonego rozwoju, który opracowuje zintegrowane analizy środowiskowe, jak choćby raport „Środowisko Europy — stan i prognozy” (SOER). Sednem mojej pracy jest przeprowadzanie ocen systemowych, które analizują wyzwania i mozliwości związane ze zrównoważonym rozwojem w Europie. Obejmuje to obserwacje powiązań między społeczno-ekologicznymi i społeczno-technicznymi systemami w różnych skalach, w perspektywie przyszłościowej i biorąc pod uwagę niepewność w naszej wiedzy.

Co to są prospektywne oceny?

Prospektywne oceny EEA dotyczą możliwych przyszłych zmian, np. w zakresie perspektyw dotyczących środowiska i zrównoważonego rozwoju. Są one opracowywane na podstawie sprawdzonej wiedzy o przeszłych trendach i dynamice zmian, naszego rozumienia interakcji między różnymi zjawiskami, a także sondowania alternatywnych wersji przyszłości. Przyszłość zawsze jest niepewna — zwłaszcza w dzisiejszym świecie, który odznacza się coraz to większą zmiennością, złożonością i niejednoznacznością.

Świat jest coraz bardziej powiązany ze sobą, a wydarzenia w jednej części świata mogą mieć wpływ na Europę. Niestety brutalnie przypomniał nam o tym kryzys związany z COVID-19

Niemniej jednak wciąż możemy wyobrażać sobie różne wersje przyszłości, debatować nad nimi i dążyć do nich. Oznacza to konieczność wykorzystania różnych ilościowych i jakościowych badań perspektywicznych oraz współpracę z wieloma zainteresowanymi stronami aby rozwijać wiedzę wspierającą działania w polityce na rzecz zrównoważonego rozwoju. W naszym przypadku taka współpraca odbywa się w ramach sieci państw członkowskich (EIONET). Współpracujemy też z decydentami, ekspertami z różnych dziedzin i środowisk, a także — i to coraz częściej — ze społeczeństwem obywatelskim.

Co mówi nam ostatni raport EEA?

W raporcie o czynnikach wpływających na zmiany istotne w kontekście środowiska Europy i zrównoważonego rozwoju omówiono wiele czynników napędzających, które mogą mieć wpływ na przyszłość Europy — są to zwłaszcza czynniki oddziałujące na europejskie ambicje w zakresie środowiska i zrównoważonego rozwoju. Ogólnie rzecz biorąc, raport ma na celu przedstawienie bogatego obrazu zmian zachodzących na całym świecie i w Europie, ich powiązań, a także możliwych skutków.

Przyszłość Europy w kwestii środowiska i zrównoważonego rozwoju jest zależna od wielu czynników, co powoduje pojawienie się zarówno nowych zagrożeń, jak i nowych szans. Świat jest coraz bardziej powiązany ze sobą, a wydarzenia w jednej części świata mogą mieć wpływ na Europę. Niestety brutalnie przypomniał nam o tym kryzys związany z COVID-19. Choć rola Europy na arenie światowej się zmienia, to Unia Europejska ma możliwość zmiany swojego stanowiska by stawić czoła nadchodzącym wyzwaniom środowiskowym, strategicznymh oraz dotyczącym zrównoważonego rozwoju, a także by wykorzystać szanse, które są przed nami, dążąc do bardziej zrównoważonej przyszłości.

Co definiuje czynniki wpływające na zmiany?

Czynniki napędzające zmiany różnią się między sobą w skali geograficznej i czasowej, a także pod względem źródła, siły i potencjalnego wpływu. Globalne megatrendy, jak np. wzrost światowej populacji lub zmiany klimatu, to ogólnoświatowe, długoterminowe trendy, które działają powoli, ale mają ogromny wpływ. Niektóre trendy są dobrze znane i charakterystyczne dla Europy, np. starzenie się społeczeństwa lub migracja ze wschodu na zachód. Z kolei inne dopiero się pojawiają i nie są jeszcze ugruntowane — jak np. konwergencja technologiczna czy „czwarta rewolucja przemysłowa”. Istnieją też tzw. czarne łabędzie, czyli mało prawdopodobne ale potencjalnie przełomowe przyszłe zajścia. Mogą być to wielkie przełomy technologiczne, zanik owadów zapylających czy wybuch epidemii chorób zakaźnych.

Jak w Pana opinii będą się rozwijały niektóre z tych trendów?

Można powiedzieć, że w ciągu ostatnich 50 lat pojawiło się więcej globalnych wyzwań środowiskowych oraz że światowa geografia zanieczyszczeń zmienia się wraz z rozwojem gospodarczym i zmianami wpływów geopolitycznych, a także rosnącą konsumpcją. Jednocześnie na świecie mamy największą do tej pory liczbę wzajemnych połączeń dzięki przepływom zasobów, ludzi i informacji, co sprawia, że globalny dozór środowiska jest trudniejszy do osiągnięcia.

Europa jest coraz bardziej zależna od kluczowych zasobów, a równocześnie eksternalizuje znaczną część własnych presji środowiskowych. Nowe technologie to zarówno szanse, jak i zagrożenia dla zdrowia, środowiska i dobrostanu ludzi. Na świecie zmieniają się wartości, styl życia i rządy. Choć konsumpcjonizm jest coraz silniejszy — zwłaszcza w krajach wschodzących —część populacji wdraża inne idee, a obywatele coraz częściej domagają się działań w zakresie wyzwań środowiskowych i zrównoważonego rozwoju, zarówno w Europie, jak i na całym świecie.

Jakie zastosowanie znajduje analiza prognoz w podejmowaniu decyzji na poziomie europejskim i krajowym?

W dziedzinie środowiska i zrównoważonego rozwoju procesy prognostyczne często służą do oszacowania potencjalnych zagrożeń i zidentyfikowania możliwości ulepszenia polityki w zakresie środowiska i zrównoważonego rozwoju. Na przykład Komisja Europejska ustanowiła system prognoz (FORENV), który ma rozpoznawać pojawiające się problemy środowiskowe w celu zwiększania świadomości ich potencjalnych skutków oraz wsparcia decydentów i zainteresowanych podmiotów w reagowaniu na takie problemy. Podobne strategie są realizowane w krajach należących do EEA. Prognoza strategiczna zyskała też na znaczeniu w kształtowaniu polityki Europy po ustanowieniu komisarza ds. stosunków międzyinstytucjonalnych i prognozowania — wiceprzewodniczącego Maroša Šefčoviča — i uruchomieniu europejskiej sieci prognoz strategicznych.

W dziedzinie środowiska i zrównoważonego rozwoju procesy prognostyczne często służą do oszacowania potencjalnych zagrożeń i zidentyfikowania możliwości ulepszenia polityki w zakresie środowiska i zrównoważonego rozwoju

Jakie są plany EEA w tym zakresie na najbliższą przyszłość?

EEA aktywnie współpracuje w ramach procesu FORENV z ekspertami ds. prognoz z naszych państw członkowskich oraz krajowych centrów referencyjnych ds. informacji i usług prognostycznych (NRC-FLIS). EEA pracuje też nad wieloma projektami dotyczącymi prognoz, często w partnerstwie z państwami członkowskimi i innymi instytucjami UE. Mamy nadzieję opracować oceny wpływu czynników napędzających zmiany na europejski program działań w zakresie zrównoważonego rozwoju, uruchomić proces analizy sytuacji w celu identyfikacji powstających trendów i opracować taką bazę wiedzy do kolejnej edycji raportu SOER.