W jaki sposób zagrożenia środowiskowe wpływają na najbardziej wrażliwe grupy społeczne w Europie?

Jakie są główne wnioski ze sprawozdania?

Sprawozdanie EEA pt. „Nierówności w ekspozycji i skutkach: wrażliwość społeczna na zanieczyszczenie powietrza, hałas i skrajne temperatury w Europie” zawiera cztery główne przesłania. Pierwszym z nich jest fakt, że osoby, które już znajdują się w niekorzystnej sytuacji pod względem społeczno-ekonomicznym lub ze względu na wiek, są również w nieproporcjonalnie wysokim stopniu dotknięte zagrożeniami środowiskowymi ujętymi w sprawozdaniu. Po drugie, w skali Europy występują znaczne różnice regionalne, jesli chodzi o lokalizację najmniej uprzywilejowanych obszarów oraz koncentrację zanieczyszczeń. Niektóre regiony są stosunkowo bardziej zamożne i mniej zanieczyszczone, natomiast inne są uboższe, a także bardziej zanieczyszczone i narażone na skrajne temperatury. Kolejnym istotnym wnioskiem płynącym ze sprawozdania jest fakt, że my, to znaczy UE, mamy solidne podstawy w zakresie polityki europejskiej dotyczącej podatności na zagrożenia, niemniej jednak konieczne jest jej dalsze wdrażanie. Jest to sprawa dość pilna, ponieważ nierówności te prawdopodobnie utrzymają się w przyszłości – przynajmniej niektóre z nich. Dlatego też ostatnim przesłaniem podkreślonym w sprawozdaniu jest potrzeba rozważenia działań, które możemy podjąć na szczeblu lokalnym, krajowym i europejskim.

Jakie działania podejmuje się w celu rozwiązania kwestii opisanych nierówności oraz ich skutków?

Istnieją bardzo dobre oceny lokalnej wrażliwości społecznej oraz narażenia na zagrożenia środowiskowe. Dobrym przykładem jest Berlin, gdzie całe miasto zostało podzielone na mniejsze części, a każda z nich została oceniona pod względem sytuacji społeczno-ekonomicznej mieszkańców oraz problemów środowiskowych. Mapa zestawionych problemów społeczno-ekonomicznych i środowiskowych umożliwia władzom lokalnym zajęcie się obszarami, gdzie te problemy są skoncentrowane i gdzie jakość życia mieszkańców jest prawdopodobnie najniższa.

Poważnym problemem, zwłaszcza we wschodnich i niektórych południowych państwach członkowskich UE, jest ciągłe stosowanie węgla jako źródła domowego ogrzewania. Prowadzi to do znacznego zanieczyszczenia powietrza. Istnieją jednak różne krajowe programy dotacji, skierowane do najuboższych gospodarstw domowych, mające na celu wsparcie procesu przejścia od domowego ogrzewania węglem do gazowego oraz opartego na innych źródłach mniej zanieczyszczających środowisko.

Jakie informacje i dane wykorzystano na potrzeby oceny?

Jeśli chodzi o dane społeczno-ekonomiczne, polegaliśmy głównie na danych Eurostatu, ponieważ jest to europejskie źródło zapewniające spójną bazę danych w całej Europie. Oczywiście istnieją pewne niedociągnięcia w kwestii stopnia szczegółowości danych. Dane są raportowane jedynie dla dużych jednostek przestrzennych, tak zwanych regionów NUTS II i III, w związku z czym nie są dostępne dla obszarów mniejszych niż obejmujące od 150 000 do 800 000 liczby mieszkańców. Natomiast w przypadku danych dotyczących środowiska, użyliśmy danych o zanieczyszczeniu powietrza i hałasie sprawozdawanych do EEA przez kraje członkowskie  i przez nas przetwarzanych . Jeżeli chodzi o dane dotyczące klimatu, wykorzystaliśmy zestaw dziennych danych obserwacyjnych w postaci siatki na skalę europejską zwany E-OBS. Został on poddany wewnętrznej analizie w celu przedstawienia zmiennych klimatycznych na tym samym poziomie przestrzennym, co dane społeczno-ekonomiczne.

Dlaczego sprawozdanie skupia się jedynie na zanieczyszczeniu powietrza, skrajnych temperaturach i hałasie?

Możemy wyraźnie dostrzec wpływ skrajnych temperatur odnotowanych w ostatnich dziesięcioleciach, zarówno jeśli chodzi o zimno, jak i skrajny upał, na życie ludzi. Pomimo znacznej poprawy jakości powietrza w Europie zanieczyszczenie powietrza nadal stanowi poważne zagrożenie dla zdrowia Europejczyków. Regularnie widzimy nagłówki prasowe mówiące o przekroczeniu poziomów zanieczyszczenia powietrza w różnych miejscach na całym kontynencie. Ponadto, w odniesieniu do hałasu ,Światowa Organizacja Zdrowia (WHO) szacuje, że około jeden na pięciu Europejczyków jest narażony na poziom hałasu drogowego wypływający na jego dobrostan. W związku z tym skupiliśmy się na tych zagrożeniach, które mają największy wpływ na ludzkie zdrowie. Zakres naszego sprawozdania częściowo również zależał od dostępności danych i bardzo dobrego poziomu wiedzy na temat tych zagrożeń.

Jakie jest znaczenie tego sprawozdania dla EEA? Jakie będzie jego zastosowanie?

Po raz pierwszy w EEA analizujemy dane środowiskowe w zestawieniu z danymi społeczno-ekonomicznymi. Może to stanowić punkt wyjścia do przeprowadzania dalszych ocen i miejmy nadzieję, że zostanie wykorzystane w przygotowywanym przez nas sprawozdaniu pt. „Stan środowiska w Europie w 2020 r.”. Przygotowujemy także inne sprawozdania, które analizują związki między środowiskiem a zdrowiem.

Jakie dalsze działania UE prowadzi w tym obszarze?

Kwestie poruszone w naszym sprawozdaniu zostały pozytywnie przyjęte przez Komisję Europejską i inne zainteresowane strony. W rzeczywistości różne podmioty UE zwróciły już uwagę na powiązania między problemami społeczno-ekonomicznymi a środowiskowymi i działają na rzecz skuteczniejszego zwalczania tych problemów w celu poprawy zdrowia i jakości życia Europejczyków. Związek pomiędzy środowiskiem a kwestiami społecznymi jest ważny, co pokazują niedawne protesty we Francji i strajki uczniów dla klimatu w całej Europie. UE zajmuje się nierównościami społecznymi i ekonomicznymi poprzez różne programy, takie jak polityka regionalna i polityka spójności. Te działania UE uzupełniają inne środki podejmowane na szczeblu krajowym i lokalnym.

Aleksandra Kaźmierczak

Wywiad opublikowany w marcu 2019 r. w wydaniu biuletynu EEA nr 01/2019