Zmiana jest stałą cechą naszej planety. Lądy, oceany, atmosfera, klimat i życie na ziemi zawsze się zmieniały. Obecne zmiany wyróżnia ich bezprecedensowe tempo i skala, a także napędzające je czynniki. Ekstremalne zjawiska, takie jak występujące niegdyś raz na sto lat burze, fale upałów, powodzie i susze, stały się naszą nową rzeczywistością. Nagłówki prasowe na całym świecie wskazują na kryzys klimatyczny i środowiskowy, który ma wpływ na przyszłość naszego gatunku. 

Klimat na świecie się zmienia, a zmiana ta jest wynikiem działalności człowieka

Niezależnie od tego, jaki termin będziemy stosować – „nasza nowa rzeczywistość” lub „liczne kryzysy” – fakty są jasne. Klimat na świecie się zmienia, a zmiana ta jest wynikiem działalności człowieka. Zależność naszych gospodarek od paliw kopalnych, praktyki użytkowania ziemi i globalne wylesianie zwiększają stężenie gazów cieplarnianych w atmosferze, co z kolei zmienia globalny klimat. Oczywiste jest również, że zmiana klimatu wywiera wpływ na wszystkich i wszystkie zakątki naszej planety, w tym Europę. Niektóre społeczności mogą być narażone na intensywne fale upałów i susze, podczas gdy inne mogą borykać się z częstszymi i poważniejszymi burzami. Zmiany klimatu mają wpływ na ludzi, przyrodę i gospodarkę.

Tracimy różnorodność biologiczną w niespotykanym dotąd tempie

Nauka  potwierdza, że różnorodność życia na Ziemi ginie w niezwykle szybkim tempie. Każdego roku ginie wiele gatunków, ponieważ ich siedliska są nieustannie niszczone, rozdrabniane lub zanieczyszczane. Populacje niektórych gatunków, w tym owadów zapylających takich jak pszczoły i motyle, które mają zasadnicze znaczenie dla naszego dobrostanu, zmniejszyły się dramatycznie ze względu na powszechne stosowanie pestycydów. Zanieczyszczenia generowane przez działalność gospodarczą kumulują się w środowisku, ograniczając zdolność ekosystemów do regeneracji i świadczenia nam kluczowych usług. Degradacja środowiska wpływa nie tylko na rośliny i zwierzęta, ale także na ludzi.

Systemy konsumpcji i produkcji są niezrównoważone

XXI wiek naznaczony jest także przez kryzys gospodarczy i finansowy. Badania potwierdzają, że nie da się utrzymać naszego systemu konsumpcji i produkcji. Liniowy model gospodarczy – przekształcenie surowców w towary używane, a następnie wyrzucane – prowadzi nie tylko do akumulacji zanieczyszczeń i odpadów, ale także do globalnego konkurowania o zasoby naturalne. Sieci globalne mogą rozpowszechniać więcej niż materiały, towary i substancje zanieczyszczające: kryzys finansowy w jednym kraju może rozprzestrzenić się na całym świecie i doprowadzić do wieloletniej stagnacji i recesji gospodarki.

Oczywiste jest również to, że korzyści płynące ze wzrostu gospodarczego nie są dzielone równo na świecie. Poziom dochodów znacznie różni się w poszczególnych krajach, regionach i miastach. Nawet w Europie, gdzie poziom życia jest znacznie wyższy od średniej globalnej, istnieją społeczności i grupy, których dochody kształtują się poniżej progu ubóstwa. Niestety niektóre z tych społeczności i osób są również bardziej narażone na zagrożenia środowiskowe. Najczęściej żyją one na obszarach narażonych na zanieczyszczenie powietrza i powodzie oraz w domach o izolacji niewystarczającej, by chronić ich przed ekstremalnym zimnem czy upałem. Grupy w korzystniejszej sytuacji rzadziej ponoszą takie koszty.

Jeżeli obecne trendy utrzymają się, przyszłe pokolenia będą musiały zmierzyć się z bardziej ekstremalnymi temperaturami, zjawiskami pogodowymi, mniejszą liczbą gatunków, rosnącym niedoborem zasobów i większym zanieczyszczeniem, niezależnie od kraju i poziomu dochodów. Biorąc pod uwagę tę perspektywę, nie dziwi fakt, że tysiące młodych Europejczyków demonstruje na ulicach, wzywając decydentów do podjęcia bardziej ambitnych i skutecznych działań na rzecz łagodzenia zmian klimatu.

Inna przyszłość jest możliwa

W ciągu ostatnich 40 lat w Europie wprowadzono strategie polityczne mające na celu rozwiązanie konkretnych problemów, takich jak zanieczyszczenie powietrza i zanieczyszczenie wody. Niektóre z tych obszarów polityki przyniosły imponujące wyniki. Europejczycy mają czystsze powietrze i czystsze wody w kąpieliskach. Większa część odpadów komunalnych jest poddawana recyklingowi. W coraz większym stopniu chronione są obszary lądowe i morskie. Unia Europejska ogranicza emisje gazów cieplarnianych w porównaniu z poziomem z 1990 r. Zainwestowano miliardy euro w bardziej przyjazne miasta i mobilność zgodną z zasadami zrównoważonego rozwoju. Gwałtownie wzrosła ilość energii pochodzącej ze źródeł odnawialnych…

W tym okresie poszerzyła się również nasza wiedza na temat środowiska i jego zrozumienie, z naciskiem na fakt, że wszyscy ludzie, środowisko i gospodarka są częścią tego samego systemu. W ciągu 25 lat swojego istnienia Europejska Agencja Środowiska łączyła i rozwijała te dziedziny wiedzy, aby zwiększyć nasze systemowe zrozumienie sytuacji. Ludzie nie mogą żyć dobrze, jeśli środowisko i gospodarka są w złym stanie. Nierówności w podziale korzyści, takich

 jak bogactwo gospodarcze i czystsze powietrze, a także koszty, w tym zanieczyszczenie i utrata plonów z powodu suszy, będą nadal powodować niepokoje społeczne.

Nie wszystkim łatwo zaakceptować te fakty. Na podobnej zasadzie może być trudno zmienić ugruntowaną strukturę zarządzania, nawyki i preferencje konsumentów. Mimo to, pomimo skali tego zadania, wciąż istnieje możliwość zbudowania zrównoważonej przyszłości. Wiąże się to z zaprzestaniem obecnych praktyk, czyli ograniczenie szkodliwych dla środowiska dotacji oraz stopniowe wycofywanie i zakazanie stosowania technologii zanieczyszczających, przy jednoczesnym wspieraniu zrównoważonych alternatyw i społeczności, których dotyczą zmiany. Neutralna pod względem emisji dwutlenku węgla gospodarka o obiegu zamkniętym może zmniejszyć zapotrzebowanie na nasz kapitał naturalny i ograniczyć wzrost temperatury na świecie. Zmiana kierunku, w którym zmierzamy, będzie również wymagać przekształcenia przyzwyczajeń i zachowań, na przykład sposobu, w jakim się poruszamy i co jemy. Mamy dostęp do wiedzy umożliwiającej ukierunkowanie tego przejścia na zrównoważoność. Takie zmiany cieszą się coraz większym poparciem społecznym. Teraz musimy przyjąć na siebie odpowiedzialność i przyspieszyć tę zmianę.

Hans Bruyninckx

Dyrektor wykonawczy EEA

Publikacja wydana w marcu 2019 r. dla biuletynu EEA nr 01/2019