Przemysł

Sektory przemysłu europejskiego zapewniają wiele ważnych korzyści gospodarczych i społecznych: wytwarzają towary i produkty oraz generują zatrudnienie i przychody podatkowe. Jednakże największe instalacje przemysłowe Europy mają znaczny udział w całkowitych emisjach głównych zanieczyszczeń powietrza i gazów cieplarnianych (GHG), wywierają również innego rodzaju istotny wpływ na środowisko, między innymi poprzez uwalnianie zanieczyszczeń do wody i gleby, wytwarzanie odpadów i zużycie energii.

Przemysł jest kluczową częścią gospodarki Europy, ale jest on również źródłem zanieczyszczeń. Unijne przepisy w zakresie ochrony środowiska od wielu lat służą ograniczaniu niekorzystnego wpływu zanieczyszczeń przemysłowych na zdrowie ludzi i środowisko. Poniżej przedstawiono strategie polityczne UE stosowane obecnie do ograniczania zanieczyszczeń przemysłowych:

• Dyrektywa w sprawie emisji przemysłowych (IED) określa obowiązki około 50 000 dużych instalacji przemysłowych w zakresie eliminacji lub minimalizacji emisji zanieczyszczeń do atmosfery, wody i gleby. W dyrektywie nałożono też na te instalacje wymóg ograniczenia odpadów. W przypadku niektórych działań, np. dużych obiektów energetycznego spalania (LCP), spalarni odpadów i współspalarni odpadów, wykorzystania rozpuszczalników i produkcji dwutlenku tytanu, dyrektywa określa obowiązujące w całej UE dopuszczalne wielkości emisji określonych zanieczyszczeń.
• Dyrektywa w sprawie średnich obiektów energetycznego spalania (MCP) zawiera obowiązujące od 2018 r. przepisy dotyczące emisji dwutlenku siarki (SO₂), tlenków azotu (NO_X) oraz pyłu ze spalania paliw w obiektach o nominalnej mocy cieplnej równej lub większej niż 1 megawat (MWth) i mniejszej niż 50 MWth.
• Ramowa dyrektywa w sprawie ekoprojektu zawiera ogólnounijne przepisy dotyczące poprawy efektywności energetycznej takich produktów, jak urządzenia gospodarstwa domowego, technologie informacyjno-konunikacyjne i urządzenia techniczne.
• Unijny system handlu uprawnieniami do emisji (EU ETS) redukuje emisje gazów cieplarnianych pochodzące z ponad 12 000 elektrowni i zakładów produkcyjnych w 31 państwach, jak również ogranicza emisje z lotnictwa. System handlu uprawnieniami do emisji obejmuje około 45% emisji gazów cieplarnianych w UE.
• Ramowa dyrektywa wodna zawiera wymóg, aby państwa członkowskie stopniowo zmniejszały zanieczyszczenia wody pochodzące z grupy substancji określanych mianem „substancji priorytetowych”. Zgodnie z tą dyrektywą na państwa członkowskie nałożono również wymóg zaprzestania lub stopniowego wyeliminowania emisji, zrzutów i strat bardziej niebezpiecznych zanieczyszczeń zwanych „priorytetowymi substancjami niebezpiecznymi”.
• Dyrektywa dotycząca oczyszczania ścieków komunalnych chroni środowisko przed szkodliwym wpływem zrzutów ścieków komunalnych oraz ścieków pochodzących z niektórych innych sektorów przemysłu.

W ciągu ostatnich kilkudziesięciu lat publiczny dostęp do informacji o zanieczyszczeniach przemysłowych uległ znacznej poprawie. W szczególności Europejski Rejestr Uwalniania i Transferu Zanieczyszczeń (E-PRTR) zapewnia kompleksową ewidencję emisji i transferów zanieczyszczeń z głównych rodzajów działalności przemysłowej. Zawiera on coroczne informacje na temat ponad 30 000 zakładów przemysłowych w 33 krajach Europejskich, dotyczące ilości zanieczyszczeń uwalnianych do powietrza, wody i gleby oraz o transferach odpadów wywożonych poza zakład, a także zanieczyszczeń w ściekach.

W celu zmniejszenia wpływu przemysłu na środowisko naturalne zostały również wprowadzone kryteria zrównoważonego rozwoju. Przykładowe inicjatywy przemysłowe obejmują powszechne przyjęcie praktyk w zakresie zarządzania środowiskowego w ramach europejskiego systemu ekozarządzania i audytu (EMAS) oraz normy ISO14001.

Wdrożono również dobrowolne inicjatywy w zakresie społecznej odpowiedzialności przedsiębiorstw służące osiągnięciu celów społecznych i środowiskowych wykraczających poza wymogi prawne. Przykładami są tu inicjatywa przemysłu chemicznego „Odpowiedzialność i Troska”, światowa inicjatywa w zakresie zrównoważonego rozwoju dzięki technologiom informacyjno-telekomunikacyjnym (GeSI), polityka zarządzania materiałami Międzynarodowej Rady ds. Górnictwa i Metali oraz sieć przedsiębiorstw CSR Europe.

Na poziomie polityki UE Komisja przyjęła strategię dotyczącą społecznej odpowiedzialności przedsiębiorstw, natomiast na poziomie międzynarodowym norma ISO 26000 dotycząca społecznej odpowiedzialności zawiera wytyczne, jak przedsiębiorstwa i organizacje mogą działać w społecznie odpowiedzialny sposób.

Europejska Agencja Środowiska (EEA) wspiera wdrażanie i ocenę strategii politycznych UE na rzecz ograniczenia zanieczyszczeń przemysłowych. Wspieramy również opracowywanie długoterminowych strategii zmniejszania skutków działalności przemysłowej dla środowiska i zdrowia.

EEA pomaga UE sporządzać długoterminowe strategie ograniczania wpływu przemysłu na środowisko, sporządzając na rzecz decydentów oceny i przekazując im informacje. Do naszych głównych działań i produktów należy udostępnianie danych zgłoszonych przez państwa europejskie w ramach obowiązków sprawozdawczych wynikających z ustawodawstwa europejskiego, w tym:

• przekazywanie danych dotyczących emisji z dużych obiektów energetycznego spalania oraz informacji zapisanych w Europejskim Rejestrze Uwalniania i Transferu Zanieczyszczeń (E-PRTR);
• przekazywanie informacji dotyczących wytwarzania, wymiany i zużycia substancji zubożających warstwę ozonową w Europie (ODS) oraz aktualnych danych przedkładanych przez przedsiębiorstwa z UE na mocy rozporządzenia UE w sprawie substancji zubożających warstwę ozonową;
• zestawianie oficjalnych rocznych danych UE dotyczących substancji zubożających warstwę ozonową zgodnie z Protokołem Montrealskim;
• przekazywanie danych dotyczących użycia fluorowanych gazów cieplarnianych w UE oraz aktualnych danych przedkładanych przez przedsiębiorstwa z UE na mocy rozporządzenia w sprawie fluorowanych gazów cieplarnianych;
• przekazywanie danych dotyczących wykorzystania unijnego systemu handlu uprawnieniami do emisji (ETS) w państwach członkowskich;
• udzielanie praktycznego wsparcia państwom i przedsiębiorstwom w zakresie sprawozdawczości dotyczącej emisji przemysłowych.

EEA wspiera UE w opracowywaniu inicjatyw na rzecz usprawnienia sprawozdawczości w zakresie emisji przemysłowych. Uwzględnić należy tu inicjatywy na rzecz ujednolicenia i uproszczenia sprawozdawczości informacji przemysłowych w odniesieniu do państw członkowskich UE i przedsiębiorstw podlegających różnym ustawodawstwom.

EEA publikuje różnorodne sprawozdania z ocen dotyczące wpływu europejskiego przemysłu na środowisko. Są to między innymi materiały ujęte w wydawanych przez EEA co pięć lat raportach „Środowisko Europy – Stan i prognozy” (SOER), jak również sprawozdania szczegółowe.

Działalność EEA w dziedzinie zanieczyszczeń przemysłowych jest prowadzona w ścisłej współpracy z europejskim centrum tematycznym ds. zanieczyszczenia powietrza i łagodzenia zmiany klimatu (ETC/ACM) oraz z zrzeszonymi krajami w europejskiej sieci informacji i obserwacji środowiska  (Eionet).

Aby europejski sektor przemysłu stał się w przyszłości bardziej ekologiczny, konieczne jest przyjęcie podejścia zintegrowanego, polegającego na zwiększeniu kontroli emisji zanieczyszczeń u źródła ich powstawania oraz stworzeniu zachęt do zmiany praktyk działania oraz do wdrażania nowych innowacyjnych technologii.

Decydenci za priorytet uznają zwiększenie europejskiej bazy wiedzy dotyczącej zanieczyszczeń przemysłowych. Zgodnie z Konwencją z Aarhus w siódmym unijnym programie działań w zakresie środowiska ujęto cel polegający na szerszym i skuteczniejszym udostępnianiu informacji o wdrażaniu ustawodawstwa dotyczącego kontroli zanieczyszczeń. W dyrektywie w sprawie emisji przemysłowych przewidziano wymóg, aby państwa członkowskie przekazywały ulepszone skonsolidowane informacje o instalacjach przemysłowych.

Pełne wdrożenie udoskonalonego ustawodawstwa będzie sprzyjać skuteczniejszej kontroli emisji przemysłowych.

• Dyrektywa w sprawie emisji przemysłowych zapewni bardziej rygorystyczne środki kontroli sposobów działania zakładów przemysłowych niż miało to miejsce w przypadku uprzednio obowiązującej dyrektywy dotyczącej zintegrowanego zapobiegania zanieczyszczeniom i ich kontroli. Wspomniane środki kontroli będą się opierać na zasadzie najlepszej dostępnej techniki (BAT) obejmującej szerszy zakres działań przemysłowych niż w przypadku dyrektywy dotyczącej zintegrowanego zapobiegania zanieczyszczeniom i ich kontroli oraz na zastosowaniu dopuszczalnych wielkości emisji przewidzianych w dyrektywie w sprawie emisji przemysłowych, szczególnie w odniesieniu do dużych obiektów energetycznego spalania, dla których wartości te są bardziej rygorystyczne niż wymogi określone w dyrektywie w sprawie dużych obiektów energetycznego spalania (2001/80/WE).
• Dzięki dyrektywie w sprawie średnich obiektów energetycznego spalania osiągnięte zostaną znaczne roczne redukcje emisji głównych zanieczyszczeń powietrza, tj. SO₂, NO_X i cząstek pyłu zawieszonego.

W przypadku emisji gazów cieplarnianych unijny system handlu uprawnieniami do emisji (EU ETS) został zaprojektowany jako główne narzędzie wprowadzania w przemyśle technologii niskoemisyjnej. W 2020 r. emisje sektorów objętych EU ETS będą o 21% niższe niż w roku 2005. Zgodnie z konkluzjami Rady Europejskiej z października 2014 r. do 2030 r. zostaną one obniżone o 43%.

W sporządzonym przez Komisję Planie działania na rzecz zasobooszczędnej Europy przedstawiono długoterminowy zarys sposobów dochodzenia do zrównoważonej europejskiej gospodarki do roku 2050. Proponuje się w nim zwiększenie produktywności zasobów oraz oddzielenie wzrostu gospodarczego od wykorzystania zasobów, nie ograniczając się przy tym do żadnej konkretnej technologii, oraz wytyczenie celu polegającego na ograniczeniu do 2050 r. emisji gazów cieplarnianych o 80% poniżej poziomów z 1990 r. Zaproponowany w 2015 r. pakiet dotyczący gospodarki o obiegu zamkniętym stanowi program działań obejmujący środki odnoszące się do całego cyklu życia danego produktu, od produkcji i konsumpcji, po wykorzystanie odpadów i wprowadzenie na rynek surowców wtórnych. Wspomniane środki obejmują wytyczne dotyczące gospodarki o obiegu zamkniętym oraz najlepsze praktyki w zakresie odzyskiwania wody ujęte w odpowiednim dokumencie referencyjnym dotyczącym najlepszych dostępnych technik (BREF) zgodnie z dyrektywą w sprawie emisji przemysłowych.

Obecnie Komisja prowadzi ocenę programu sprawności i wydajności regulacyjnej (REFIT) w odniesieniu do rozporządzenia w sprawie E-PRTR w celu sprawdzenia, w jakim stopniu ten akt prawny wciąż spełnia swoją rolę. Planowany termin publikacji oceny przypada na koniec 2016 r. Dodatkowo prowadzona jest szeroko zakrojona kontrola sprawności monitorowania i sprawozdawczości ustawodawstwa w zakresie ochrony środowiska umożliwiająca rozpoznanie konkretnych działań na rzecz usprawnionych środków monitorowania i sprawozdawczości w kontekście tej dziedziny ustawodawstwa, charakteryzujących się niskimi kosztami i wysoką skutecznością. Prezentację wyników, obejmującą ewentualne sugestie dotyczące dalszych działań, planuje się na koniec 2017 r.

Europejski Rejestr Uwalniania i Transferu Zanieczyszczeń (E-PRTR)

Dane dotyczące dużych obiektów energetycznego spalania

Komisja Europejska, DG ds. Środowiska – Emisje przemysłowe

Komisja Europejska, DG ds. Działań w dziedzinie Klimatu – Strategie

Europejskie centrum tematyczne ds. zanieczyszczenia powietrza i łagodzenia zmiany klimatu (ETC/ACM)