De consumptie van goederen en diensten in de EER-lidstaten is een belangrijke drijvende kracht achter het mondiale gebruik van hulpbronnen - en van de milieueffecten die daarmee gepaard gaan. Door de snel groeiende wereldhandel draagt de Europese consumptie (voedsel en drank, huisvesting, mobiliteit en toerisme) steeds meer bij aan de wereldwijde milieudruk en ‑effecten. Voor een significante vermindering daarvan zijn naast technologische verbeteringen en verbeterde productieprocessen ook een verandering van private en publieke consumptiepatronen nodig.

Tussen 1990 en 2010 stegen de consumptieve uitgaven in de EU-27 met 33%. In de westelijke Balkanlanden en Turkije stegen deze uitgaven in dezelfde periode met respectievelijk 120% en 63%. Huishoudens besteden twee tot zes keer zoveel als de overheid. De negatieve milieueffecten van de goederenconsumptie in Europa hebben een mondiaal karakter, omdat grondstoffenwinning, productie, verwerking en transport ook milieueffecten in regio's buiten Europa hebben.

Onze eet- en drinkgewoonten veroorzaken een aanzienlijke milieubelasting, zowel direct, wanneer wij met de auto naar de supermarkt rijden om eten en drinken te kopen, wanneer wij voedsel in de koelkast bewaren of het koken en wanneer wij het als afval weggooien, als indirect - en de milieudruk daarvan is zelfs nog groter - wanneer wij voedsel produceren, verwerken en transporteren.

Wij kopen steeds meer elektrische en elektronische toestellen (zoals tv's, pc's, laptops, mobiele telefoons en keukenapparaten) en vervangen ze ook vaker. Ook het elektriciteitsverbruik in huishoudens stijgt. Onze huizen worden weliswaar energie-efficiënter, maar omdat wij grotere huizen voor kleinere gezinnen maken, neemt het totale energieverbruik voor verwarming maar weinig af. In 2008 gooide elke Europese burger ruwweg 445 kg huishoudelijk afval weg.

Wij reizen steeds vaker met de auto en het vliegtuig, waardoor het energieverbruik en de broeikasgasemissies enorm stijgen. Het toegenomen autoverkeer draagt niet alleen belangrijk bij aan de luchtverontreiniging maar veroorzaakt ook geluidsproblemen in de steden. De huidige trend om in dunbevolkte stedelijke gebieden te wonen, leidt tot uitbreiding van het stedelijk gebied, en dat leidt weer tot een hoger verbruik van energie en hulpbronnen, meer transport en meer grondgebruik.

De toerismesector groeit in snel tempo. Wij gaan in de meeste gevallen met de auto of het vliegtuig naar onze reisbestemming. Daar hebben water- en energieverbruik, grondgebruik en de productie van afval en afvalwater vaak aanzienlijke milieueffecten.

EU-beleid

Niet-duurzame consumptiepatronen zijn een probleem waarvoor pas sinds kort Europees beleid wordt ontwikkeld. Europese initiatieven zoals het initiatief voor 'geïntegreerd productbeleid' en de Richtlijn ecologisch ontwerp (2009/125/EG) zijn erop gericht om de milieueffecten van producten, zoals het energieverbruik, over de gehele levensduur te verminderen. Daarnaast is het EU-beleid ook gericht op het stimuleren van innovatievriendelijke markten, wat via het Europees initiatief voor leidende markten gebeurt. Het Actieplan voor duurzame consumptie en productie en een duurzaam industriebeleid, dat de Europese Commissie in 2008 heeft gepresenteerd en waarvan de resultaten in 2012 zullen worden geëvalueerd, versterkt de levenscyclusbenadering, bevordert groene overheidsopdrachten en initieert acties gericht op verandering van consumentengedrag. Het huidige beleid, dat vaak is gebaseerd op vrijwilligheid, is nog niet voldoende gericht op de onderliggende oorzaken van niet-duurzame consumptie. Het zwaartepunt ligt in de regel bij het verminderen van de effecten ervan.

De Europese Commissie heeft in september 2011 een Stappenplan voor efficiënt hulpbronnengebruik in Europa aangenomen. De Commissie doet hierin voorstellen voor het versterken van groene overheidsopdrachten en wijst op de noodzaak van het verkleinen van de milieuvoetafdruk van producten. Het doel is om een gemeenschappelijke methode voor het beoordelen, tonen en benchmarken van de milieuprestatie van producten, diensten en ondernemingen vast te stellen en meer te weten te komen over het gedrag van consumenten. Verder worden in het Stappenplan aanbevelingen gedaan voor maatregelen voor het verminderen van de milieueffecten van voedsel, huisvesting en mobiliteit.

Duurzame consumptie is de 'sleutel' in het mondiale actieplan voor duurzame ontwikkeling, Agenda 21, dat in 1992 tijdens de VN-Conferentie over milieu en ontwikkeling (UNCED) in Rio de Janeiro werd aangenomen. Tijdens de VN-Conferentie over duurzame ontwikkeling die in 2012 in dezelfde stad wordt gehouden (Rio+20) zal worden geprobeerd tot overeenstemming te komen over een mondiaal kader van programma's voor duurzame consumptie en productie. Ook op nationaal, regionaal en lokaal niveau worden veel initiatieven en acties ondernomen, bijvoorbeeld in het kader van regionaal beleid voor duurzame ontwikkeling en als onderdeel van Agenda 21-processen.

Duurzame consumptie is een gemeenschappelijke uitdaging, waarvoor alle betrokkenen - overheden, ondernemingen en consumenten - verantwoordelijkheid moeten nemen.

Activiteiten van het EEA

Op het gebied van consumptie voert het EEA onder meer de volgende werkzaamheden uit:

• Ontwikkelen van indicatoren: er is een kader van indicatoren voor duurzame consumptie en productie ontwikkeld. In 2012 wordt geleidelijk een reeks indicatoren op de EEA-website geplaatst.
• Verrichten van analyses en evaluaties: het analyseren van consumptiepatronen en de milieueffecten van consumptie in Europa en de rest van de wereld, met gebruikmaking van input–output-analysetools, en het evalueren van de milieueffecten van consumptie (bijv. het rapport over de toestand van het milieu in Europa (SOER 2010) - thematische evaluatie betreffende consumptie en het milieu , en het hoofdstuk over "Natuurlijke hulpbronnen en afval" in de samenvatting van SOER 2010 ("Het milieu in Europa - Toestand en verkenning 2010 - samenvatting".
• Uitvoeren van beleidsanalyses: organiseren van conferenties en workshops (bijv. de gezamenlijke workshop van het EEA en de World Business Council over duurzame ontwikkeling, gehouden in maart 2011, waarin een visie voor duurzame leefstijlen is ontwikkeld).
• Verzamelen en analyseren van informatie over nationaal beleid van de EER-lidstaten (bijv. de landspecifieke factsheets over beleid voor duurzame consumptie en productie, 31 landprofielen betreffende beleid voor efficiënt hulpbronnengebruik en een analyseverslag daarvan).

Het EEA wordt hierbij ondersteund door het Europees Thematisch Centrum  voor duurzame consumptie en productie (ETC/SCP).

Vooruitzichten

In 2012 zal het EEA de Europese Commissie en het Europees Parlement, alsook EER- en meewerkende landen, helpen met de onlinepublicatie van een reeks indicatoren voor het meten van de vorderingen op het gebied van duurzame consumptie en productie en met het actualiseren van de thematische evaluatie betreffende consumptie en het milieu van 2010. Daarnaast ondersteunt het Agentschap de Aardetop (Rio+20) over duurzame ontwikkeling met verscheidene activiteiten op het gebied van onder andere duurzaam leven en duurzame ondernemingsmodellen.

Gerelateerde links

• Europees Thematisch Centrum voor duurzame consumptie en productie (ETC/SCP)
• Milieudatacentrum voor natuurlijke hulpbronnen en producten (EDCNRP)
• Europese Commissie
• Afdeling duurzame ontwikkeling van de Verenigde Naties
• Milieuprogramma van de Verenigde Naties
• Conferentie van de Verenigde Naties over duurzame ontwikkeling (Rio+20)
• Organisatie voor Economische Samenwerking en Ontwikkeling (OESO)
• EU-Actieplan voor duurzame consumptie en productie en een duurzaam industriebeleid
• Stappenplan voor efficiënt hulpbronnengebruik in Europa
• SCP-kader van indicatoren
• Consumptie en het milieu ‒ SOER 2010 thematische evaluatie
• Het milieu in Europa ‒ Toestand en verkenning 2010: samenvatting
• Gezamenlijke workshop van het EEA en de World Business Council over duurzame ontwikkeling
• Landspecifieke factsheets over beleid inzake duurzame consumptie en productie
• Efficiënt hulpbronnengebruik in Europa - Beleid en strategieën in 31 EER- en meewerkende landen
• Enquête naar beleid en strategieën voor efficiënt hulpbronnengebruik – 31 landprofielen