All official European Union website addresses are in the europa.eu domain.
See all EU institutions and bodiesZrób coś dla naszej planety, wydrukowuj tę stronę tylko w razie potrzeby. Nawet mała akcja może sprawić ogromną różnicę, gdy miliony ludzi to robią!
Article
Na przestrzeni wieków krajobrazy zawsze zmieniały się w wyniku działań sił natury czy też działalności człowieka. Góry wypiętrzały się i obniżały, skały ulegały erozji, rzeki wysychały lub zmieniały swój bieg, tereny zalewowe pojawiały się i znikały. Działania człowieka przyczyniały się do niwelowania wzgórz, zaśmiecenia wybrzeży, wysychania terenów podmokłych, niszczenia szczytów górskich na cele górnicze, tworzenia sztucznych jezior i tam, wycinania lasów pod uprawę i wypas zwierząt, a także do tworzenia nowych krajobrazów. Coraz większa część krajobrazów naszej planety i pokrycia terenu jest w taki czy inny sposób modyfikowana w wyniku działalności człowieka. Miasta, rolnictwo i leśnictwo mają obecnie wpływ na około 80% powierzchni Europy.
Europejskie obszary miejskie rozrastają się, często kosztem żyznych gruntów rolnych. Powierzchnie betonowe i asfaltowe przyczyniają się do zasklepienia (uszczelnienia) gleby, uniemożliwiając jej tym samym realizację funkcji takich jak magazynowanie wody, produkowanie żywności i biomasy, regulowanie klimatu, ochrona przed szkodliwymi substancjami chemicznymi oraz zapewnianie środowiska życia. Woda deszczowa spływa po uszczelnionych powierzchniach zamiast wnikać w glebę, gdzie może być filtrowana i może uzupełnić poziom wód gruntowych. Drogi, linie kolejowe, kanały i miasta przyczyniają się do fragmentacji krajobrazu, co prowadzi do ograniczenia powierzchni siedlisk różnych gatunków, a tym samym szkodzi różnorodności biologicznej. Sposób użytkowania gruntów w Europie jest jedną z przyczyn, dla których UE nie jest na drodze do osiągnięcia celu dotyczącego powstrzymania utraty różnorodności biologicznej.
Europa nie poczyniła również postępów w realizacji celu politycznego polegającego na osiągnięciu przez wskaźnik zajmowania gruntów poziomu zerowego netto do 2050 r. Grunty rolne i tereny pół-naturalne są w dalszym ciągu wykorzystywane pod budowę miast oraz obiektów handlowych i przemysłowych. Ponadto wiele sektorów – przemysł, rolnictwo, gospodarstwa domowe, a nawet sektor oczyszczania ścieków – uwalnia zanieczyszczenia do gruntów i gleb. Zanieczyszczenia te mogą gromadzić się w glebie, a następnie dostać się do wód gruntowych, rzek i mórz. Nawet zanieczyszczenia pierwotnie emitowane do atmosfery mogą później osadzać się na powierzchni gruntów. Obecnie ślady różnych substancji zanieczyszczających można znaleźć nawet w najbardziej odległych zakątkach naszego kontynentu.
W ostatnich dziesięcioleciach całkowita powierzchnia obszarów wykorzystywanych do celów rolnych w Europie zmniejszyła się, a plony zwiększyły. Intensyfikacja rolnictwa umożliwiła produkcję żywności dla rosnącej populacji. Intensywne rolnictwo opierające się głównie na nawozach sztucznych i środkach ochrony roślin wywiera presję na zdrową i produktywną glebę, czyli ten zasób, który zapewnia jego funkcjonowanie. Jednocześnie w odległych regionach dochodzi do porzucania gruntów rolnych. Porzucanie gruntów rolnych ma szczególny wpływ na społeczności wiejskie, gdzie lokalne gospodarki tworzone są głównie przez małe gospodarstwa rolne o ograniczonych perspektywach ekonomicznych i niskiej produktywności, a przedstawiciele młodszych pokoleń migrują do miast.
Użytkowanie gruntów ma wymiar globalny. Wiele działań związanych z gruntami , w szczególności produkcja żywności i wydobycie zasobów, podlega globalnym mechanizmom rynkowym. Na przykład światowe zapotrzebowanie na paszę, żywność i bioenergię wpływa na lokalną produkcję rolną w wielu częściach świata, również w Europie. Susze i braki w produkcji w państwach-eksporterach wpływają na światowe ceny np. ryżu – podstawowego produktu żywnościowego dla miliardów ludzi. Międzynarodowe firmy mogą nabywać produktywne grunty rolne w Afryce i Ameryce Południowej, aby sprzedawać swoje produkty na całym świecie.
Sposób użytkowania gruntów i gleb jest również bezpośrednio związany ze zmianami klimatu. Gleby zawierają znaczne ilości węgla i azotu, które mogą być uwalniane do atmosfery, w zależności od sposobu użytkowania gruntów. Wycinanie lasów tropikalnych pod wypas bydła lub zalesianie w Europie może przechylić szalę równowagi globalnych emisji gazów cieplarnianych na jedną lub drugą stronę. Topnienie wiecznej zmarzliny z powodu wzrostu globalnej średniej temperatury może przyczynić się do uwolnienia dużej ilości gazów cieplarnianych, w szczególności metanu, oraz przyspieszyć wzrost temperatury. Zmiany klimatu mogą również w znaczący sposób wpłynąć na to, co i gdzie europejscy rolnicy[i] mogą produkować.
Biorąc pod uwagę ten fakt, wiele globalnych polityk ramowych, w tym Cele Zrównoważonego Rozwoju przyjęte przez ONZ, bezpośrednio i pośrednio dotyczy kwestii gruntów i gleb. Strategie europejskie są ukierunkowane na rozwiązywanie problemu zajmowania gruntów na potrzeby urbanizacji i infrastruktury, ograniczenie fragmentacji krajobrazu, redukcję emisji zanieczyszczeń i emisji gazów cieplarnianych oraz na ochronę gleb i różnorodności biologicznej. Jednak zarówno strategie europejskie jak i światowe, odnoszące się do wspomnianych obszarów polityki, zwłaszcza ochrony gleb, w niewystarczający sposób określają cele i zobowiązania, w szczególności te wiążące. Natomiast w obszarach, w których cele są określone, w tym tych związanych z ochroną przyrody i różnorodności biologicznej, celów tych nie osiągamy.
Jednym z wyzwań przy określaniu i osiąganiu celów jest niwelowanie luk w wiedzy. Proces monitorowania postępów w osiąganiu określonych celów musi być wsparty wiedzą, uzgodnionymi metodami i narzędziami. Dzięki unijnemu Programowi Obserwacji Ziemi Copernicus[i] obecnie dysponujemy znacznie dokładniejszym i bardziej szczegółowym obrazem pokrycia terenu Europy oraz jego zmian. Do tego obrazu możemy np. dodawać różne warstwy informacji, aby ocenić ewentualny wpływ zmian klimatu na wilgotność gleb, a więc wydajność rolnictwa. Pogłębiona wiedza daje nam nowe możliwości podejmowania bardziej ukierunkowanych działań w terenie.
Jednocześnie wiele aspektów związanych z gruntami i glebami wymaga lepszego zrozumienia, by rozwiązać konkretne problemy, zwłaszcza dotyczące różnorodności biologicznej. Aby działania były skuteczne, muszą obejmować również informacje na temat np. składu gleby oraz zawartości węgla i składników odżywczych w glebie na danym obszarze. Takie informacje wymagają lepszego systemu monitorowania.
Kierunek działań jest wyraźny: musimy w trybie pilnym zmienić sposób gospodarowania gruntami i zasobami przez nie dostarczanymi. Będzie to wymagało całościowego spojrzenia na krajobraz, z uwzględnieniem jego wszystkich funkcji i elementów.
Sposób, w jaki budujemy miasta i zapewniamy komunikację między nimi, nie powinien wiązać się z pokrywaniem otaczających obszarów betonem i asfaltem, a raczej opierać się na ponownym użytkowaniu i zmianie przeznaczenia zajętych już gruntów. W rzeczywistości, jak stwierdzono w raporcie opracowanym przez IPBES[ii] (Międzyrządową Platformę Naukowo-Polityczną w sprawie Różnorodności Biologicznej i Funkcjonowania Ekosystemów), ochrona zasobów gruntowych i zasobów gleb jest tańsza niż ich odtworzenie lub remediacja (np. przez oczyszczanie zanieczyszczonych gruntów na terenie starych zakładów przemysłowych). Ponadto zwarta zabudowa miejska oferująca rozwinięte możliwości w zakresie mobilności często zapewnia wyższą jakość życia miejskiego, przy mniejszym bezpośrednim wpływie na środowisko. Celem unijnej polityki spójności i polityki regionalnej jest wspomaganie nie tylko spójności gospodarczej i społecznej, ale również spójności terytorialnej[iii] ukierunkowanej na wsparcie zrównoważonego rozwoju UE jako całości.
Musimy również zintensyfikować nasze działania, aby lepiej chronić ekosystemy lądowe. Możemy połączyć obszary naturalne i stworzyć korytarze ekologiczne, inwestując w zieloną (ekologiczną) infrastrukturę. Zdrowe i odporne ekosystemy glebowe również mają kluczowe znaczenie dla wsparcia działań na rzecz łagodzenia i adaptacji do zmian klimatu.
Zrównoważone gospodarowanie zasobami gruntów, wymaga znacznego ograniczenia presji wynikającej z działalności gospodarczej, szczególnie rolnictwa. Aby rolnictwo było zrównoważone i wydajne, należy rozwiązać problem zanieczyszczenia i znaleźć nowe rozwiązania służące efektywnemu użytkowaniu gruntów. Należy również uwzględnić źródła utrzymania i jakość życia społeczności wiejskich. Dbałość o grunty i różnorodność biologiczną obszarów wiejskich wymaga współpracy z rolnikami. Rolnictwo nie będzie zrównoważone bez wprowadzenia znaczących zmian w sposobie odżywania się i ograniczenia marnowania żywności w Europie i na świecie.
Gospodarka gruntami jest kwestią złożoną, a wszyscy korzystamy z funkcji pełnionych przez zdrowe grunty i gleby – z bogatej w składniki odżywcze żywności lub czystej wody, ochrony przed chorobami lub z materiałów budowlanych. Już dziś musimy podjąć zdecydowane działania, by zapewnić przyszłym pokoleniom możliwości dalszego korzystania z tych funkcji. Odpowiedzialność za ochronę tych niezbędnych zasobów spoczywa na nas wszystkich, począwszy od konsumentów aż po rolników oraz od lokalnych po europejskich i światowych decydentów. Te wspólne cele możemy osiągnąć działając solidarnie już dziś.
Hans Bruyninckx
Dyrektor wykonawczy EEA
Pojęcie „grunty” ogólnie odnosi się do powierzchni planety niepokrytej przez morza, jeziora lub rzeki. Obejmuje ono całkowitą powierzchnię lądową, w tym kontynenty i wyspy. W bardziej codziennym zastosowaniu oraz w tekstach prawnych „grunt” często odnosi się do wyznaczonego kawałka ziemi. Składa się on ze skał, kamieni, gleby, roślinności, zwierząt, stawów, budynków itp.
Grunty mogą być pokryte przez różne rodzaje roślinności (np. naturalne lub uprawiane użytki zielone, grunty uprawne i tereny podmokłe) i powierzchnie sztuczne (np. drogi i budynki).
Gleba stanowi jeden z najważniejszych elementów gruntu. Składa się z cząstek skały, drobinek piasku i cząstek gliny oraz z materiału organicznego, obejmującego pozostałości roślin i organizmy glebowe, takie jak bakterie i grzyby, a także z powietrza i wody w porach gleby. Właściwości gleb (np. struktura, kolor i zawartość węgla) mogą różnić się w zależności od obszaru, a na tym samym terenie – w zależności od położenia w profilu glebowym. Gleby odgrywają kluczową rolę w cyklach występujących w przyrodzie, w szczególności w cyklu hydrologicznym i w obiegu składników pokarmowych (węgla, azotu i fosforu).
Wierzchnia warstwa gleby jest warstwą położoną najbliżej powierzchni (zwykle jest to strefa o dużej ilości korzeni lub warstwa orna, znajdująca się na głębokości 20–30 cm). Zawiera największą ilość węgla organicznego i dzięki temu jest najbardziej produktywną warstwą. Formowanie się jednego centymetra wierzchniej warstwy gleby może zająć od kilkuset do kilku tysięcy lat. Biorąc pod uwagę ten fakt, warstwa ta uważana jest za zasób nieodnawialny.
Głębsze warstwy skorupy ziemskiej mogą zawierać inne zasoby naturalne, w tym wody gruntowe, minerały i paliwa kopalne.
For references, please go to https://www.eea.europa.eu/pl/sygna142y/sygnaly-2019/artykuly/grunty-i-gleby-w-kierunku or scan the QR code.
PDF generated on 2024-12-02 12:02
Engineered by: Zespół Witryny EEA
Software updated on 26 September 2023 08:13 from version 23.8.18
Software version: EEA Plone KGS 23.9.14
Akcje Dokumentu
Podziel się z innymi