Wyzwanie związane z redukcją zanieczyszczeń przemysłowych

Możemy podzielić zanieczyszczenia na kategorie według tego, gdzie się znajdują – w powietrzu, wodzie czy glebie – lub możemy spojrzeć na różne rodzaje zanieczyszczeń, takie jak chemikalia, hałas lub światło. Innym sposobem przyjrzenia się zanieczyszczeniu jest analiza jego źródeł. Niektóre z nich, takie jak samochody, rolnictwo i budynki, są rozproszone, ale inne można lepiej ocenić jako indywidualne punkty emisji. Do źródeł punktowych należą przede wszystkim duże instalacje, takie jak fabryki i elektrownie.

Przemysł jest głównym elementem gospodarki europejskiej. Według Eurostatu w 2018 r. odpowiadał on za 17,6% produktu krajowego brutto (PKB) i zatrudniał bezpośrednio 36 milionów osób. Jednocześnie jest odpowiedzialny za ponad połowę całkowitych emisji niektórych kluczowych zanieczyszczeń powietrza i gazów cieplarnianych, a także w istotny sposób wpływa na środowisko, na przykład przez uwalnianie zanieczyszczeń do wody i gleby, wytwarzanie odpadów i zużycie energii.

Zanieczyszczenie powietrza często wiąże się ze spalaniem paliw kopalnych. Dotyczy to oczywiście elektrowni, ale też wielu innych rodzajów działalności przemysłowej, które mogą mieć własną produkcję energii elektrycznej lub ciepła, takich jak produkcja żelaza, stali lub cementu. Niektóre działania powodują powstawanie pyłu, który przyczynia się do zwiększenia stężenia cząstek stałych w powietrzu, podczas gdy stosowanie rozpuszczalników, na przykład przy obróbce metali lub produkcji chemicznej, może prowadzić do emisji szkodliwych związków organicznych.

Trendy emisji zanieczyszczeń przemysłowych do powietrza

W ostatnich latach w Europie zmniejszyły się emisje zanieczyszczeń do powietrza z przemysłu. W latach 2007–2017 ogólna emisja tlenków siarki (SO_x) spadła o 54%, tlenków azotu (NO_x) o ponad 33%, a gazów cieplarnianych pochodzących z przemysłu – w tym z elektrowni – o 12%.

Jest wiele przyczyn poprawy w zakresie efektywności ekologicznej przemysłu europejskiego, między innymi bardziej rygorystyczne przepisy dotyczące ochrony środowiska, poprawa efektywności energetycznej, przejście na mniej zanieczyszczające rodzaje procesów produkcyjnych oraz dobrowolne programy ograniczania wpływu na środowisko.

Unijne przepisy dotyczące ochrony środowiska od wielu lat służą ograniczaniu niekorzystnego wpływu zanieczyszczeń przemysłowych na zdrowie ludzi i środowisko. Do głównych regulacji prawnych UE dotyczących emisji przemysłowych należą dyrektywa w sprawie emisji przemysłowych, która obejmuje około 52 000 największych zakładów przemysłowych, oraz dyrektywa w sprawie średnich obiektów energetycznego spalania.

Tymczasem unijny system handlu uprawnieniami do emisji (EU ETS) ogranicza emisje gazów cieplarnianych z ponad 12 000 elektrowni i instalacji produkcyjnych w 31 krajach. EU ETS obejmuje około 45% emisji gazów cieplarnianych w UE.

Mimo tych pozytywnych zmian, przemysł nadal jest odpowiedzialny za znaczne obciążenie naszego środowiska w zakresie zanieczyszczeń i wytwarzania odpadów.

Odpowiedzialność publiczna — E-PRTR i przejrzystość danych na temat emisji przemysłowych

Europejski Rejestr Uwalniania i Transferu Zanieczyszczeń (E-PRTR) został utworzony w 2006 r. w celu ułatwienia publicznego dostępu do informacji o środowisku.

Dzięki E-PRTR obywatele i zainteresowane strony mogą poznać poziomy zanieczyszczeń we wszystkich zakątkach Europy, a także dowiedzieć się, kim są najwięksi zanieczyszczający i czy emisje zanieczyszczeń się zmniejszają.

E-PRTR obejmuje ponad 34 000 obiektów w 33 krajach w Europie. E-PRTR pokazuje dla każdego obiektu i roku informacje dotyczące ilości zanieczyszczeń uwalnianych do powietrza, wody i gruntu, a także transferów odpadów i zanieczyszczeń w ściekach, poza miejsce ich powstawania. Dane E-PRTR są ogólnie dostępne na specjalnej, interaktywnej stronie internetowej. Archiwizuje ona historyczne dane na temat uwalniania i transferu 91 zanieczyszczeń w 65 rodzajach działalności gospodarczej.

Ponadto E-PRTR jest obecnie zintegrowany z szerszą sprawozdawczością w ramach dyrektywy w sprawie emisji przemysłowych, w tym z dalszymi informacjami dotyczącymi dużych obiektów energetycznego spalania. EEA wraz z Komisją Europejską pracują teraz nad nową stroną internetową, aby poprawić dostęp do tych danych i informacji.

Obliczanie kosztów przemysłowych zanieczyszczeń powietrza

W celu uwzględnienia zewnętrznych kosztów zanieczyszczenia powietrza, niekorzystny wpływ danego zanieczyszczenia na zdrowie ludzi i środowisko wyraża się za pomocą wspólnej miary, wartości pieniężnej, która została opracowana w wyniku współpracy między różnymi dyscyplinami naukowymi i ekonomicznymi.

Wyliczenia kosztów szkód to tylko szacunki. Rozważane jednak wraz z innymi źródłami informacji mogą wspierać decyzje dzięki zwróceniu uwagi na ukryte kompromisy podczas podejmowania decyzji, tak jak czynione jest to w przypadku analizy kosztów i korzyści wykorzystywanej do oceny skutków i dla późniejszego prawodawstwa.

W 2014 r. EEA oszacowała, że łączny koszt szkód spowodowanych przez emisje z obiektów przemysłowych E-PRTR w ciągu pięciu lat (2008-2012) wyniósł co najmniej 329 miliardów euro (według wartości z 2005 r.) i miał tendencję wzrostową. Być może jeszcze bardziej uderzające w tej analizie jest to, że mniej więcej połowa kosztów szkód powstała w wyniku emisji ze 147 na 14 000 obiektów w zbiorze danych - co stanowi zaledwie 1%.

Większość określonych ilościowo kosztów szkód jest spowodowana emisjami głównych zanieczyszczeń powietrza i dwutlenku węgla. Chociaż szacunki kosztów szkód związanych z emisjami metali ciężkich i zanieczyszczeń organicznych są znacznie niższe, to te emisje nadal powodują szkody dla zdrowia i środowiska o wartości setek milionów euro oraz mogą wywołać znaczące niekorzystne skutki w skali lokalnej. EEA pracuje obecnie nad nowym badaniem, które zaktualizuje te dane.

Ograniczanie zanieczyszczeń przemysłowych — ocena, prawodawstwo i wdrażanie