Wywiad: Jak zapewnić transformację sprawiedliwą społecznie

Jaka jest misja Eurofoundu?

Europejska Fundacja na rzecz Poprawy Warunków Życia i Pracy (Eurofound) jest trójstronną agencją UE, której zadaniem jest dostarczanie wiedzy na potrzeby opracowywania lepszej polityki społecznej, polityki zatrudnienia i polityki związanej z pracą. Trójstronny charakter oznacza, że zrzeszamy przedstawicieli pracowników, pracodawców i rządów.

Fundację ustanowiono w 1975 r., aby przyczyniła się do planowania i projektowania lepszych warunków życia i pracy w Europie. Nasze nowe rozporządzenie ustanawiające weszło w życie w 2019 r.

Nad czym pracuje Pan osobiście w Eurofoundzie?

Pracuję w Eurofoundzie od 2009 r. Odpowiadam za tworzenie i koordynowanie ogólnoeuropejskich opracowań, badań i publikacji oraz zarządzanie nimi, a także za promowanie rozpowszechniania wyników poprzez udział w debatach, konferencjach, seminariach i warsztatach w obszarach tematycznych dotyczących warunków pracy i stosunków pracy.

Odpowiadałem m.in. za różne działania związane z Europejskim Obserwatorium Życia Zawodowego Eurofoundu oraz wieloletnim europejskim badaniem warunków pracy.

Moje główne obszary badań naukowych obejmują warunki pracy i jakość pracy, czas pracy i równowagę między życiem zawodowym a prywatnym, zdrowie i dobrostan pracowników, równość płci i miejsce pracy. Niedawno poszerzyłem obszary zainteresowania, aby uwzględnić społeczno-gospodarcze skutki przejścia na gospodarkę neutralną pod względem emisji dwutlenku węgla, w tym skutki zmiany klimatu i polityki klimatycznej dla jakości miejsc pracy i zrównoważonej pracy.

W jaki sposób działalność Eurofoundu wspiera transformację sprawiedliwą społecznie?

Sądzę, że udzielanie wsparcia osobom wyznaczającym kierunki polityki i decydentom, którzy mogą kształtować i wdrażać sprawiedliwą społecznie transformację dla wszystkich, jest zapisane w samej istocie Eurofoundu.

Eurofound udziela informacji, zapewnia doradztwo i wiedzę fachową na temat warunków pracy i zrównoważonej pracy, stosunków pracy, zmian na rynku pracy, jakości życia i usług publicznych. Działania te są kierowane do instytucji UE, rządów państw członkowskich i partnerów społecznych na szczeblu unijnym i krajowym, aby pomóc im w kształtowaniu skutecznej i elastycznej polityki społecznej i polityki zatrudnienia.

Ponadto trójstronny charakter Eurofoundu – z zarządem złożonym z przedstawicieli rządów, pracowników i pracodawców (partnerów społecznych) ze wszystkich państw członkowskich UE – zwiększa jego zdolność do ułatwiania i promowania dialogu społecznego w całej UE na podstawie porównawczych informacji, badań i analiz. Eurofound będzie nadal prowadził badania wspierające lepsze zrozumienie tego, czym jest sprawiedliwa transformacja, jakie są jej główne czynniki i co można zrobić, aby ją osiągnąć.

Jakie są obecnie największe wyzwania związane z osiągnięciem sprawiedliwej transformacji?

Idea sprawiedliwej transformacji wynika z faktu, że zmiany niezbędne do osiągnięcia ogólnych celów związanych ze zmianą klimatu mogą nie dotyczyć w równym stopniu wszystkich członków naszych społeczeństw. Sprawiedliwe przejście na gospodarkę neutralną pod względem emisji dwutlenku węgla oznacza zapewnienie przyszłości i źródeł utrzymania pracowników, ich rodzin i ich społeczności. Chodzi o zobowiązanie do tego, by podczas transformacji nikt nie pozostał w tyle. To samo w sobie jest wielkim wyzwaniem, ale osiągnięcie sprawiedliwej transformacji wiąże się z wieloma wyzwaniami.

Jakie są konkretne przykłady tych wyzwań?

Z badań Eurofoundu wynika, że istnieją różne strategie polityczne, takie jak podatki od emisji dwutlenku węgla, które mogą mieć pozytywne skutki pod względem redukcji emisji gazów cieplarnianych, ale mają również regresywne efekty dystrybucyjne. Oznacza to, że w największym stopniu szkodzą one gospodarstwom domowym o niskich dochodach, co może prowadzić do powstania nowych lub pogłębiać istniejące nierówności społeczne i tworzyć przeszkody dla wymaganych strategii politycznych.

Wyzwaniem jest znalezienie kombinacji polityki łagodzenia zmiany klimatu, korzystnej dla wszystkich stron, uwzględniającej niepożądane skutki społeczne. Takie połączenie powinno zmniejszyć nierówności społeczne, a jednocześnie ograniczyć emisje gazów cieplarnianych. Przykładem są inwestycje w zrównoważony i bardziej przystępny cenowo transport publiczny i aktywną mobilność oraz wspieranie osób mniej zamożnych w poprawie efektywności energetycznej ich domów.

Powiązanym wyzwaniem jest zapewnienie podejścia obejmującego całą administrację rządową, w ramach którego różne departamenty i ministerstwa wymieniają informacje na temat wdrażania i skutków polityki klimatycznej, poszukując komplementarności między strategiami z różnych perspektyw. Nasze badania wykazały, że zainteresowane departamenty rządowe nie zawsze są zaangażowane w opracowywanie krajowych planów w dziedzinie klimatu, co może prowadzić do wspomnianych wcześniej niepożądanych skutków. Dobre powiązania między poszczególnymi departamentami i dopasowanie ich różnych perspektyw mogą pomóc w zrównoważeniu tego stanu rzeczy.

Gdzie dostrzega Pan największe możliwości?

W kontekście sprawiedliwej transformacji postrzegam istniejące struktury i systemy dialogu społecznego jako jedną z największych szans dla krajów, regionów i sektorów na znalezienie od początku właściwych rozwiązań dla koniecznej transformacji.

Udowodniono, że dobrze funkcjonujący dialog społeczny – obejmujący negocjacje, konsultacje, wspólne działania, dyskusje i wymianę informacji między pracodawcami i pracownikami lub ich organizacjami przedstawicielskimi – ma kluczowe znaczenie dla kształtowania rozwoju gospodarczego i spójności społecznej. Istnieje już wiele przykładów inicjatyw na szczeblu międzynarodowym, krajowym, regionalnym i na poziomie przedsiębiorstw mających na celu ułatwienie transformacji.

Uczestnictwo pracowników i pracodawców może jednak nie wystarczyć do zapewnienia sprawiedliwej społecznie transformacji. Jak ustaliliśmy w ostatnich badaniach, konieczne jest również zaangażowanie społeczności lokalnych i regionalnych, regionalnych grup roboczych i komitetów, zainteresowanych organizacji pozarządowych, środowisk akademickich itp. Rozszerzając koncepcję i doświadczenie dialogu społecznego – tradycyjnie związanego z negocjacjami i działaniami pracowników i pracodawców – na sferę zrównoważonego rozwoju, możemy przedstawić wyzwania związane ze sprawiedliwą transformacją, szeroko omawiane przy stole, przy którym mogą zasiąść i zabrać głos osoby rzeczywiście dotknięte transformacją lub ich przedstawiciele.

Istotną przeszkodą w osiągnięciu tego celu jest fakt, że praktyki i doświadczenia w zakresie dialogu społecznego nie są jednakowo zaawansowane w całej UE. Być może jednak egzystencjalne zagrożenie, przed którym teraz stoimy, jest okazją do uczenia się od tych, którzy mają doświadczenie w dialogu społecznym, i do rozszerzenia zakresu tego dialogu, tak aby znaleźć najbardziej efektywne i sprawiedliwe rozwiązania dla transformacji.

Jakie jest zaangażowanie w zrównoważony rozwój Eurofoundu jako instytucji?

Z mojego punktu widzenia Eurofound, jako agencja UE, angażuje się w zrównoważony rozwój na dwa sposoby. Z jednej strony, dzięki swojej pracy Eurofound wnosi wkład w najnowocześniejsze badania naukowe i wiedzę, która w coraz większym stopniu opiera się na rozważaniach związanych ze stabilnością naszych systemów gospodarczych, rynków pracy i ogólnie społeczeństw.

Dobrym przykładem takiego zaangażowania jest praca, jaką wykonaliśmy w związku z ideą zrównoważonej pracy, która polega na zapewnieniu warunków życia i pracy wspierających podejmowanie pracy i pozostanie w niej przez całe życie zawodowe. Zrównoważona praca jest aspiracją silnie związaną z tradycyjnym trójkątem środowiskowych, gospodarczych i społecznych filarów zrównoważonego rozwoju.

Z drugiej strony, jako organizacja, Eurofound przyczynia się również do zrównoważonego rozwoju poprzez wewnętrzne działania i inicjatywy, które mają istotny wpływ na jej środowisko i otaczające społeczności. Dobrym przykładem jest polityka ochrony środowiska Eurofoundu opracowana i realizowana w ramach unijnego systemu ekozarządzania i audytu (EMAS).

Taka polityka jednoznacznie odzwierciedla zaangażowanie Eurofoundu na rzecz zarządzania środowiskiem i poprawy jego stanu oraz na rzecz zrównoważonego rozwoju, co jest w praktyce realizowane poprzez ekozarządzanie i audyty. Wymaga to zaangażowania pracowników w określanie i wdrażanie usprawnień oraz regularnego publikowania mierników efektywności środowiskowej, opartych na standardowym zestawie wskaźników.

Jorge Cabrita

Kierownik ds. badań w Eurofoundzie