Życie w zmieniającym się klimacie

To oczywiste, że musimy znacznie ograniczyć globalne emisje gazów cieplarnianych,aby uniknąć najbardziej niekorzystnych skutków zmian klimatu. Oczywiste jest również, że musimy przystosować się do zmieniającego się klimatu, w którym żyjemy. Nawet przy znaczącej redukcji naszych emisji gazów cieplarnianych należy spodziewać się, że klimat zmieni się w pewnym stopniu, a skutki tego będą odczuwalne na całym świecie, w tym w Europie. Należy oczekiwać, że powodzie i susze staną się częstsze i intensywniejsze. Wyższe temperatury, zmiany wysokości i struktury opadów czy ekstremalne zjawiska pogodowe już mają wpływ na nasze zdrowie, środowisko naturalne i gospodarkę.

Zmiany klimatu wpływają na nas

Możemy nie być tego świadomi, ale zmiany klimatu wpływają na nas wszystkich: rolników, rybaków, chorych na astmę, osoby starsze, niemowlęta, mieszkańców miast, narciarzy, plażowiczów itd. Ekstremalne zjawiska pogodowe, takie jak powodzie i fale sztormowe, mogą rujnować małe społeczności – a nawet regiony i kraje. Fale upałów mogą zwiększać zanieczyszczenie powietrza, zaostrzać choroby układu krążenia i układu oddechowego, a w niektórych przypadkach prowadzić do śmierci.

Cieplejsze oceany stwarzają ryzyko naruszenia równowagi w łańcuchu pokarmowym, a tym samym zagrażają życiu morskiemu, powodując dodatkową presję na już nadmiernie eksploatowane zasoby ryb. Wyższe temperatury mogą również zmieniać zdolność gleby do magazynowania dwutlenku węgla – po oceanach gleba jest drugim pod względem wielkości pochłaniaczem dwutlenku węgla. Susze i wysokie temperatury mogą wpływać na produkcję rolną, co zwiększa konkurencję między sektorami gospodarki o cenne zasoby, takie jak woda i grunty.

Skutki te powodują realne straty. W najnowszych badaniach szacuje się, że bez działań przystosowawczych liczba zgonów związanych z upałami może w Europie do 2100 r. osiągnąć około 200 000 rocznie. Koszt szkód spowodowanych przez powodzie rzeczne może przekraczać 10 mld EUR rocznie. Inne skutki zmian klimatu obejmują szkody wynikające z pożarów lasów, zmniejszenia plonów lub dni roboczych utraconych z powodu chorób układu oddechowego.

W obliczu tych obecnych i przyszłych skutków Europejczycy nie mają innego wyboru niż przystosować się do zmian klimatu. Na szczeblu unijnym istnieje już strategia w zakresie adaptacji do zmian klimatu, której zadaniem jest pomóc krajom w planowaniu działań przystosowawczych. Ponad 20 krajów europejskich przyjęło swoje krajowe strategie adaptacji. Niektóre realizowane już przedsięwzięcia adaptacyjne obejmują duże projekty budowy nowej infrastruktury (np. wałów i rowów odwadniających), natomiast inne uwzględniają odtwarzanie ekosystemów, aby umożliwić przyrodzie radzenie sobie ze skutkami zmian klimatu, takimi jak nadmiar wody lub upał. Istnieją różne inicjatywy i możliwości finansowania, które mogą pomóc krajom, miastom i regionom przygotować się do skutków zmian klimatu i ograniczyć emisję gazów cieplarnianych.

Redukcja emisji

Dotkliwość zmian klimatu będzie zależała od tego, o ile i jak szybko możemy zmniejszyć emisję gazów cieplarnianych do atmosfery. Zmiany klimatu to jedno z największych wyzwań naszych czasów. Jest to problem globalny i dotyczy nas wszystkich. Środowisko naukowe zdecydowanie zaleca ograniczenie wzrostu średnich globalnych temperatur i redukcję emisji gazów cieplarnianych w celu uniknięcia niekorzystnych skutków zmian klimatu. Na płaszczyźnie ramowej konwencji Narodów Zjednoczonych w sprawie zmian klimatu społeczność międzynarodowa zgodziła się ograniczyć wzrost średniej temperatury na świecie do 2°C powyżej poziomu sprzed epoki przemysłowej.

Jeżeli średnia globalna temperatura wzrośnie o więcej niż 2°C, zmiany klimatu będą miały o wiele poważniejsze skutki dla naszego zdrowia, środowiska naturalnego i gospodarki. Średni wzrost temperatury o 2°C oznacza, że w niektórych częściach świata temperatura faktycznie wzrośnie o więcej niż 2°C, szczególnie w Arktyce, gdzie ostrzejsze konsekwencje będą zagrażały unikalnym systemom przyrodniczym.

Unia Europejska (UE) postawiła sobie ambitne długoterminowe cele w zakresie łagodzenia zmian klimatu. W 2013 r. UE już ograniczyła emisje gazów cieplarnianych ze swojego obszaru o 19% w porównaniu z poziomami z 1990 r. Cel, jakim jest redukcja emisji o 20% do 2020 r., jest w zasięgu ręki.

Osiągnięcie redukcji emisji z obszaru UE o co najmniej 40% do 2030 r. oraz redukcji emisji o 80–95% do 2050 r. będzie częściowo zależało od zdolności UE do przeznaczenia wystarczającej ilości środków publicznych i prywatnych na zrównoważone i innowacyjne technologie. Przepisy dotyczące uprawnień do emisji dwutlenku węgla i faktyczne ceny tych uprawnień mają zasadnicze znaczenie dla ukierunkowania inwestycji na innowacje przyjazne dla klimatu – zwłaszcza inwestycje w energię ze źródeł odnawialnych i w efektywność energetyczną. W niektórych przypadkach decyzje w sprawie finansowania mogą również wymagać odejścia od pewnych sektorów i zrestrukturyzowania innych.

Redukcja emisji przez państwa członkowskie UE rozwiązałaby problem tylko częściowo, ponieważ emisje UE to obecnie tylko około 10% światowych emisji gazów cieplarnianych. To oczywiste, że osiągnięcie celu, jakim jest ograniczenie wzrostu temperatury do 2°C, wymaga globalnego wysiłku i znacznej redukcji globalnych emisji gazów cieplarnianych. Środowisko naukowe szacuje, że aby osiągnąć ten cel, do końca wieku można uwolnić do atmosfery tylko ograniczoną ilość dwutlenku węgla. Na poziomie światowym wyemitowano już zdecydowaną większość tego „budżetu węglowego". Przy obecnym tempie cały budżet wyczerpie się na długo przed rokiem 2100.

Badania naukowe wykazują, że aby zwiększyć nasze szanse na ograniczenie wzrostu średniej temperatury do 2°C, globalne emisje mogą rosnąć tylko do 2020 r. i potem, osiągnąwszy wówczas swój szczytowy poziom, powinny zacząć maleć. W tym kontekście nadchodzące rozmowy dotyczące klimatu (21. konferencja stron Ramowej konwencji Narodów Zjednoczonych w sprawie zmian klimatu), które odbędą się w Paryżu, muszą stać się punktem zwrotnym dla globalnego porozumienia w sprawie redukcji emisji gazów cieplarnianych i udzielania wsparcia krajom rozwijającym się.

Niskoemisyjna przyszłość do 2050 r. jest możliwa

U podstaw tego problemu leżą niezrównoważone wzorce konsumpcji i produkcji. W naszym nowym raporcie pt. „Środowisko Europy 2015 – Stan i prognozy", który omawia najnowsze trendy obserwowane w środowisku Europy oraz globalne megatrendy, wzywamy do przekształcenia gospodarki w „zieloną" (ekologiczną) gospodarkę. Zielona gospodarka (ang. green economy) to zrównoważony sposób życia, który pozwala nam osiągnąć dobrą jakość życia z uwzględnieniem ograniczeń naszej planety. Przemiana ta wymaga zmian strukturalnych w kluczowych systemach, takich jak energetyka i transport, dla realizacji których konieczne są długofalowe inwestycje w infrastrukturę.

Europejczycy już inwestują w te kluczowe systemy. Wyzwanie polega na upewnieniu się, że wszystkie obecne i przyszłe inwestycje przybliżają nas o krok do zazielenienia naszej gospodarki, a nie blokują nas na ścieżce rozwoju bez poszanowania środowiska i jego zasobów. Właściwe inwestycje podejmowane dzisiaj nie tylko zminimalizują całkowite koszty zmian klimatu, ale także mogą zwiększyć wiedzę ekspercką w Europie w zakresie kwitnącego sektora ochrony środowiska – gospodarki przyszłości. Ostatecznie wszyscy jesteśmy zaangażowani w kształtowanie życia w zmieniającym się klimacie.

Wyzwanie, przed którym stoimy, może wydawać się przytłaczające, ale bez względu na to, jak duże może ono być, cel, jakim jest ograniczenie wzrostu temperatury do 2°C, wciąż jest w naszym zasięgu. Teraz musimy być na tyle odważni i ambitni, żeby go zrealizować.

Hans Bruyninckx
Dyrektor Wykonawczy EEA