Jak uczynić miasta „zielonymi”

Co czyni miasto „zielonym"?

Miasta są ośrodkami aktywności gospodarczej i społecznej. Mogą się rozwijać; mogą również podupadać. Nie ma jednego uniwersalnego rozwiązania zapewniającego wszystkim miastom zrównoważony rozwój. Należy zająć się różnymi aspektami życia miejskiego. Chodzi nie tylko o tworzenie terenów zielonych, przyciągnięcie innowacyjnych i „zielonych" przedsiębiorstw oraz zbudowanie sprawnego systemu transportu publicznego. Chodzi o spojrzenie na miasto jako całość, uwzględniając jakość życia jego mieszkańców.

Malmö jest miastem przemysłowym, liczącym około 300 tysięcy mieszkańców reprezentujących różne środowiska społeczne. Zabudowę miasta tworzą zarówno wieżowce zbudowane w latach 60. XX wieku, jak i domy jednorodzinne z ogrodami. Są też nowe dzielnice, w których staraliśmy się stworzyć miasto przyszłości – neutralne pod względem emisji dwutlenku węgla (o zerowej emisji netto, ang. carbon neutral), o zwartej zabudowie, zielone.

Po zamknięciu dużej stoczni na początku lat 80. liczba mieszkańców miasta zaczęła spadać, głównie z powodu wysokiej stopy bezrobocia. Potrzeba było czasu, aby zastąpić ten negatywny wizerunek miasta czymś pozytywnym: wizją przyjemnego otoczenia, miasta będącego liderem w zakresie ochrony środowiska i świadomości ekologicznej, sprawiedliwego handlu, miasta, które jest zielone i czyste itp.

Jak zapewnić miastu zrównoważony rozwój?

Malmö określiło swoje cele ogólne w zakresie ochrony środowiska w długoterminowym programie uzgodnionym miedzy przedstawicielami różnych opcji politycznych. Program ochrony środowiska stanowi, że do 2020 r. administracja miasta Malmö będzie miała neutralny wpływ na klimat, a do 2030 r. cała gmina będzie funkcjonować w 100% w oparciu o energię pochodzącą ze źródeł odnawialnych. Cele te mają służyć zmniejszeniu zużycia energii w przeliczeniu na jednego mieszkańca, a także redukcji emisji gazów cieplarnianych.

Program ochrony środowiska przewiduje również bardziej zrównoważone wykorzystanie zasobów, w tym wody, ziemi i różnorodności biologicznej w mieście oraz w jego okolicach. Naszym celem jest również stworzenie przyjemniejszego otoczenia dla wszystkich – innymi słowy, przyczynienie się do budowania miasta przyszłości.

Jak te cele przekładają się na konkretne projekty ?

Na podstawie programu ochrony środowiska władze Malmö przyjmują plany działań, w których określane są bardziej konkretne cele. Przykładowo, jednym z celów jest wykorzystanie 40% odpadów organicznych do produkcji biogazu do 2015 r. Realizacja takiego konkretnego celu wymaga podjęcia działań na różnych poziomach i etapach. Od gospodarstw domowych wymaga się, by segregowały coraz większą część swoich odpadów.

Organy odpowiedzialne za gospodarkę odpadami muszą przygotować się do odbioru zwiększonych ilości odpadów organicznych. I wreszcie, aby przekształcić rosnącą ilość odpadów organicznych w biogaz, potrzebujemy nowych elektrowni lub dodatkowych mocy przerobowych w istniejących instalacjach.

Niektóre cele, takie jak zwiększenie poziomu segregacji odpadów w gospodarstwach domowych, można osiągnąć przez kampanie informacyjne. Inne wymagają inwestycji w infrastrukturę, w tym floty pojazdów do zbiórki odpadów i budowę elektrowni.

Jak dowodzi ten przykład, jeden konkretny cel wymaga zaangażowania wielu podmiotów. Aby wprowadzić w życie nasze założenia, prowadzimy nieustający dialog ze społeczeństwem obywatelskim, instytucjami publicznymi i sektorem prywatnym. Wiele spośród naszych projektów otrzymuje finansowanie z UE.

W jaki sposób w działania angażują się mieszkańcy?

Kluczowym elementem naszego programu ochrony środowiska jest to, co nazywamy „wspieraniem prawidłowych zachowań". Musimy zaoferować mieszkańcom możliwości wyboru bardziej zrównoważonych rozwiązań alternatywnych, na przykład ułatwiając korzystanie z transportu publicznego i usprawniając gospodarkę odpadami.

By zmienić zachowania społeczne niezbędna jest wiedza. Nasze podejście opiera się na umożliwieniu mieszkańcom podejmowania świadomych decyzji. Co oznacza ich decyzja o skorzystaniu z samochodu dla jakości powietrza i ruchu w mieście i jakie są różnice pomiędzy tą opcją a przejazdem transportem publicznym?

Jednym z naszych celów jest przekształcenie miasta w społecznie zrównoważone, zapewnienie zwiększonej interakcji między osobami mieszkającymi w różnych częściach miasta. Polega to na stworzeniu mieszkańcom Malmö przestrzeni i możliwości wspólnego spędzania czasu, na przykład na terenach zielonych lub podczas festiwali. Pomaga to w promowaniu pozytywnego wizerunku miasta i poprawie środowiska życia.

(c) Daniel Skog

Jak długo trwa przekształcanie takiego miasta jak Malmö w miasto całkowicie „zielone"?

Każde miasto zaczyna się swoje działania w innym punkcie. Wszystko zależy od istniejącej infrastruktury, priorytetów i celów politycznych. Malmö ma przewagę nad większością miast europejskich. Tę przyszłościową wizję realizujemy od lat 90. XX wieku. W rezultacie części miasta zostały zaplanowane i skonstruowane z uwzględnieniem tej wizji.

Mówimy o bardzo konkretnych projektach i konkretnych problemach i lepiej rozumiemy, co trzeba zrobić. W tym sensie jesteśmy jednymi z liderów w Europie.

W dzielnicach, w których program jest realizowany od 15 lat, możemy już obserwować jego specyficzną dynamikę. Realizacja niektórych projektów, takich jak segregacja odpadów i recykling, może zająć od 5 do 10 lat, ale aby zmienić społeczne nastawienie, czasami potrzeba całego pokolenia. Inne zmiany, w tym modernizacje istniejących budynków, mogą potrwać nawet dłużej.

Zmiany z pewnością następują małymi krokami. Władze publiczne odgrywają niewątpliwą rolę w ułatwianiu tego procesu, nie tylko poprzez zapewnienie niezbędnych podstaw, ale także dając odpowiedni przykład.

Jakie są główne wyzwania?

Moim zdaniem największym wyzwaniem jest planowanie długoterminowe; innymi słowy, odejście od planowania krótko- i średnioterminowego. Politycy wybierani są na czteroletnią lub pięcioletnią kadencję, a ich priorytety polityczne mogą zmienić się po wyborach lub w trakcie kadencji. To samo dotyczy przedsiębiorstw. Decyzja inwestycyjna zależy od tego, ile i kiedy można na niej zarobić. Jak wspomniałem wcześniej, budując „zielone" miasta musimy spojrzeć na wiele różnych aspektów.

Trzeba zaplanować i przygotować się na działania, których efekty sięgają poza ramy naszych 5- i 10-letnich planów. Na przykład, budynki konstruowane w tej chwili mogą być nadal w użyciu w 2100 r. Czy projektując budynki, uwzględniamy ich przyszłe potrzeby energetyczne i sposoby wykorzystania? Musimy mieć wizję, a zarazem zachować elastyczność. Być może na te pytania nie ma jeszcze pełnej odpowiedzi, ale z pewnością warto się nad nimi zastanowić.

Roland Zinkernagel

Roland Zinkernagel pracuje w Dziale ochrony środowiska Urzędu Miasta Malmö.