Droga do zielonej gospodarki

Zasoby naszej planety są ograniczone, a obecnie wydobywamy i zużywamy więcej niż planeta jest nam w stanie w trwały sposób dostarczać. Zasoby naturalne warunkują naszą produkcję i konsumpcję, zapewniają nam dobrobyt i miejsca pracy, a przez to wpływają pozytywnie na nasze samopoczucie i jakość życia.

Natura jest źródłem wszystkiego, co nas otacza. Nasze domy, samochody, rowery, jedzenie, ubrania i energia w takiej czy innej formie były i są częścią środowiska. Wydobywamy surowce, przetwarzamy je i tworzymy nasze społeczności. Związek i zależność od środowiska zawsze stanowiły zasadniczy element ludzkiej egzystencji.

Tempo, w jakim wykorzystujemy zasoby naturalne pociąga za sobą jednak pewne niebezpieczeństwo. Wywieramy na środowisko tak dużą presję, że narażamy je na ograniczenie zdolności do zapewniania nam niezbędnych zasobów w przyszłości.

W wyniku działalności człowieka do atmosfery dostają się substancje zanieczyszczające, a do mórz i oceanów – tworzywa sztuczne. Nasze ekosystemy zmieniają się szybciej niż kiedykolwiek, a tempo tych zmian jest nienaturalne. Rozwój handlu prowadzi do pojawiania się nowych gatunków roślin i zwierząt, które są w stanie zagrozić całym ekosystemom. Zmiany klimatu wpływają na rozkład opadów. Trudniej przewidzieć wielkość zbiorów, co skutkuje skokami cen żywności. Widać wyraźnie, że niektóre regiony i kraje są bardziej narażone na negatywne skutki tych zmian, jednakże wszyscy – choć w różnym stopniu – ponosimy konsekwencje ludzkiego oddziaływania na środowisko, między innymi zanieczyszczenia powietrza.

Przyszłe potrzeby wymagają od nas podjęcia działań już dzisiaj

Nasza konsumpcja i produkcja już teraz są niezrównoważone przy liczbie ludności świata wynoszącej ponad 7 mld. Ocenia się, że do połowy XXI wieku liczba ludności wzrośnie do ok. 9 mld, a miliardy ludzi żyjących wciąż w ubóstwie będą dążyć do poprawy standardu swojego życia.

Sposób, w jaki wykorzystujemy zasoby powoduje degradację środowiska i zmniejsza kapitał naturalny dostępny dla przyszłych pokoleń, niezbędny do zagwarantowania im dobrobytu. W najlepszym przypadku będzie to oznaczać, że mniej gruntów pod uprawy i mniejsza ilość słodkiej wody na osobę, będzie dostępnych do produkcji żywności.

Aby zapewnić sobie odpowiednią jakość życia i długofalowy dobrobyt, potrzebujemy zazielenić naszą gospodarkę, a przemiany z tym związane muszą się zacząć już teraz. Jak to zrobić? Jak przekształcić naszą gospodarkę, by zapewnić jednocześnie poszanowanie środowiska i odpowiednią jakość życia?

Zwiększanie efektywności wykorzystania zasobów w Europie

Nasza gospodarka musi przede wszystkim efektywnie korzystać z dostępnych zasobów. Będziemy musieli produkować więcej, zużywając mniej. Ograniczenie ilości zasobów, które pozyskujemy i wykorzystujemy, jest koniecznością.

Ważne jest, by zmniejszyć wykorzystanie nowych materiałów w procesach produkcji i zapewnić większą wydajność tych procesów, lecz jest to zaledwie część działań, które należy podjąć. Powinniśmy także zredukować straty surowców i ilość odpadów powstających w procesach produkcji i konsumpcji.

Przekształcenie naszej gospodarki jest możliwe, chociaż wymaga podjęcia działań i przyjęcia zobowiązań na kilka następnych dziesięcioleci. Europa już teraz może poszczycić się znacznymi osiągnięciami w zakresie zwiększenia efektywności wykorzystania zasobów, ale jeszcze wiele pozostało do zrobienia.

Obecnie wdrażane są przepisy prawa wspólnotowego i strategie unijne, takie jak Europa 2020, inicjatywa przewodnia „Europa efektywnie korzystająca z zasobów", dyrektywa ramowa w sprawie odpadów czy VII unijny program działań w zakresie środowiska. Służą one wprowadzaniu zasad zrównoważonego rozwoju w kluczowych sferach działalności gospodarczej w perspektywie długoterminowej.

Pełne wdrożenie takich polityk przyniosłoby wiele korzyści. Mniej zasobów byłoby zużywanych na jednostkę wytwarzanego produktu, co pozwoliłoby chronić środowisko naturalne przed dalszą degradacją. Jednocześnie innowacyjność i zwiększona konkurencyjność przedsiębiorstw europejskich przyniosłaby korzyści całej gospodarce europejskiej.

(c) Gülcin Karadeniz

Ograniczanie ilości odpadów

Weźmy na przykład odpady żywnościowe. Szacuje się, że na świecie marnuje się między 30% a 50% jedzenia. W samej UE wyrzuca się prawie 90 mln ton żywności rocznie, a zatem niemal 180 kg na osobę.

Do marnotrawstwa jedzenia dochodzi na wszystkich etapach łańcucha produkcji i konsumpcji. Każdy niespożyty artykuł spożywczy to strata energii, wody, nakładów pracy i gruntów wykorzystanych do jego produkcji. Gazy cieplarniane i nawozy, które trafiają do środowiska, przyczyniają się do jego degradacji.

Czy możemy zmienić system produkcji i konsumpcji żywności tak, aby zapobiec marnotrawstwu, i aby konsumenci, supermarkety i producenci starali się produkować, sprzedawać i kupować tylko taką ilość jedzenia, która zostanie spożyta?

Czy możemy faktycznie wykorzystać produkty pod koniec cyklu ich życia, tj. tak by „pozostałości" jednego procesu produkcyjnego zasiliły inny proces produkcyjny? Czy możemy stworzyć zoptymalizowaną gospodarkę zasobami, opartą na analizie cyklu życia, która będzie generować możliwie najmniejsze straty? Lepsze zarządzanie naszymi odpadami komunalnymi pokazuje, że potencjalne zyski, zarówno z punktu widzenia gospodarki, jak i środowiska, są ogromne.

Zazielenianie gospodarki na poziomie europejskim, a ostatecznie również globalnym, to gigantyczne przedsięwzięcie. Polega ono na wdrożeniu zasady zrównoważonego wykorzystania zasobów w każdej sferze życia.

Projekty dotyczące innowacji ekologicznych, odnawialne źródła energii oraz działalność badawcza odgrywają kluczową rolę w opracowywaniu lepszych produktów i procesów oraz ograniczaniu ilości odpadów. Przedsiębiorstwa, działając we współpracy z władzami publicznymi i społeczeństwem obywatelskim, mogą wdrażać trwałe rozwiązania, które ostatecznie upowszechnią się na tyle, że wejdą do „głównego nurtu". Czy możemy na przykład stworzyć system, w którym będzie się „wypożyczać" takie produkty, jak narzędzia i samochody zamiast je kupować, dzięki czemu do zaspokojenia naszych potrzeb wystarczyłoby mniej produktów?

My, konsumenci...

Musimy zadbać o to, by nasza gospodarka bardziej efektywnie korzystała z zasobów, a także zredukować ilość wytwarzanych odpadów, czyli zmniejszyć straty. Ekonomiści dysponują kilkoma narzędziami pozwalającymi oszacować koszty i straty, a ponadto mogą zasugerować, w jaki sposób uwzględniać kwestie ochrony środowiska w decyzjach gospodarczych. Niewątpliwie potrzebujemy również zwiększenia innowacyjności, zintensyfikowania badań naukowych, a także przyjęcia długoterminowej perspektywy działań.

Jako konsumenci wszyscy mamy do odegrania ważną rolę we wspieraniu procesu przechodzenia na „zieloną gospodarkę". Nasze zachowania konsumenckie w dużej mierze warunkowane są wpływem otoczenia i kontekstem społecznym, bodźcami i wyborami, które się nam oferuje. Wzorce konsumpcji od wieków nieustannie ewoluują. Możemy wykorzystać tę elastyczność na naszą korzyść i podążyć w kierunku zrównoważonego rozwoju.

Niezależnie od poziomu dochodów i tego, w której części globu mieszkamy, nasze zdrowie i jakość życia zależą od środowiska. Każdy z nas ma swój udział w utrzymaniu go w dobrym stanie.

W Sygnałach EEA 2014 przyjrzymy się powyższym zagadnieniom bliżej.

Hans Bruyninckx
Dyrektor Wykonawczy EEA