Przepisy dotyczące powietrza w Europie

Od momentu wdrożenia w UE strategii i środków w zakresie jakości powietrza w latach 70. XX w. ilość zanieczyszczeń uwalnianych do powietrza, którym oddychamy, uległa znacznemu zmniejszeniu. Poziomy emisji zanieczyszczeń powietrza z najważniejszych źródeł emisji, które obejmują sektor transportu, przemysłu i wytwarzania energii, zostały obecnie uregulowane i zasadniczo ulegają obniżeniu, choć nie zawsze w przewidywanym stopniu.

Podejmowanie działań w odniesieniu do zanieczyszczeń

Wprowadzanie prawnie wiążących i niewiążących limitów w odniesieniu do emisji niektórych zanieczyszczeń występujących w powietrzu na terenie całej Unii stanowi jedną z przyczyn poprawy sytuacji w tym zakresie w UE. Unia Europejska ustanowiła normy w zakresie emisji pyłu zawieszonego (PM) o różnych rozmiarach, ozonu, dwutlenku siarki, tlenków azotu, ołowiu oraz innych zanieczyszczeń, które mogą wywierać niekorzystny wpływ na zdrowie człowieka lub na ekosystemy. Kluczowe akty prawne określające limity emisji zanieczyszczeń w Europie obejmują dyrektywę w sprawie jakości powietrza i czystszego powietrza dla Europy z 2008 r. (2008/50/WE) oraz dyrektywę ramową w sprawie oceny i zarządzania jakością otaczającego powietrza z 1996 r. (96/62/WE).

Inne podejście do prawnego regulowania kwestii związanych z jakością powietrza zakłada wyznaczenie krajowych rocznych limitów emisji w odniesieniu do określonych rodzajów zanieczyszczeń. W takich przypadkach odpowiedzialność za wprowadzenie środków niezbędnych do zagwarantowania, aby dla danego zanieczyszczenia poziom emisji nie przekroczył poziomu wyznaczonego, spoczywa na władzach krajowych.

Zarówno w protokole z Göteborga do Konwencji Europejskiej Komisji Gospodarczej ONZ w sprawie transgranicznego zanieczyszczania powietrza na dalekie odległości (LRTAP), jak i w dyrektywie UE w sprawie krajowych poziomów emisji (NEC) z 2001 r. (2001/81/WE) ustanowiono roczne limity emisji zanieczyszczeń powietrza dla państw europejskich, w tym również limity emisji zanieczyszczeń odpowiedzialnych za proces zakwaszania, eutrofizacji oraz za zanieczyszczenie ozonem w warstwie przyziemnej. Protokół z Göteborga został zmieniony w 2012 r. Natomiast działania związane z przeglądem i zmianą dyrektywy w sprawie krajowych poziomów emisji mają zostać przeprowadzone w 2013 r.

Koncentracja na sektorach

Poza opracowywaniem norm w zakresie jakości powietrza w odniesieniu do określonych zanieczyszczeń i ustalaniem poziomów emisji na szczeblu krajowym, prawodawstwo europejskie zapewnia również narzędzia umożliwiające podejmowanie działań w odniesieniu do konkretnych sektorów stanowiących źródło zanieczyszczeń powietrza.

Kwestie związane z emisjami zanieczyszczeń powietrza z sektora przemysłowego reguluje m.in. dyrektywa w sprawie emisji przemysłowych z 2010 r. (2010/75/UE) oraz dyrektywa w sprawie ograniczenia niektórych zanieczyszczeń do powietrza z dużych obiektów energetycznego spalania (LCP) z 2001 r. (2001/80/WE).

Kwestie związane z emisjami pochodzącym z pojazdów reguluje szereg norm emisji i norm dotyczących paliw, uwzględniając dyrektywę odnoszącą się do jakości benzyny i olejów napędowych z 1998 r. (98/70/WE) oraz normy dotyczące emisji pochodzących z pojazdów, zwane normami Euro.

Normy Euro 5 i 6 dotyczą emisji pochodzących z pojazdów lekkich, w tym samochodów osobowych, furgonetek i pojazdów użytkowych. Norma Euro 5 weszła w życie w dniu 1 stycznia 2011 r. – zgodnie z jej postanowieniami ilość cząstek stałych i tlenków azotu emitowana przez wszystkie nowe pojazdy objęte zakresem obowiązywania odpowiednich przepisów musi być niższa niż ustalony limit. Norma Euro 6, która wejdzie w życie w 2015 r., wprowadzi bardziej restrykcyjne limity emisji tlenków azotu w odniesieniu do pojazdów z silnikiem Diesla.

Istnieją również porozumienia międzynarodowe dotyczące emisji zanieczyszczeń powietrza w innych dziedzinach transportu, takie jak Konwencja Międzynarodowej Organizacji Morskiej o zapobieganiu zanieczyszczeniu morza przez statki (MARPOL) z 1973 r., wraz z jej protokołami dodatkowymi, które regulują poziom emisji dwutlenku siarki w sektorze żeglugi morskiej.

(c) Javier Arcenillas, ImaginAIR/EEA

„Choć na szczęście w Rumunii wciąż można natrafić na niemal całkowicie dzikie i robiące wrażenie miejsca, w których przyroda pozostała nietknięta ręką człowieka, bardziej zurbanizowane obszary borykają się z oczywistymi problemami ekologicznymi”. Javier Arcenillas, Hiszpania

Łączenie poszczególnych elementów

Kwestie związane z danym zanieczyszczeniem reguluje zazwyczaj więcej niż jeden akt prawny. Na przykład kwestie związane z pyłem zawieszonym zostały uregulowane poprzez trzy europejskie środki prawne (dyrektywy w sprawie jakości powietrza i zanieczyszczeń do powietrza oraz normy Euro dotyczącej emisji z pojazdów transportu drogowego) i dwie konwencje międzynarodowe (LRTAP i MARPOL). Część prekursorów PM podlega innym przepisom prawnym.

Proces wdrażania tych przepisów rozciąga się również w pewnym okresie czasu i jest realizowany w etapach. Jeżeli chodzi o pył drobny , w dyrektywie w sprawie jakości powietrza jako „wartość docelową”, którą należy osiągnąć do dnia 1 stycznia 2010 r., wskazano poziom 25 mg/m³. Ten sam próg ma również stać się „wartością graniczną” do 2015 r., co będzie pociągało za sobą konieczność wprowadzenia dodatkowych zobowiązań.

Przepisy dotyczące powietrza odnoszące się do określonych sektorów mogą początkowo wejść w życie tylko w niektórych częściach Europy. We wrześniu 2012 r. Parlament Europejski przyjął zmiany dostosowujące normy UE dotyczące emisji siarki przez statki do postanowień norm Międzynarodowej Organizacji Morskiej z 2008 r. Przewiduje się, że do 2020 r. przyjęty zostanie limit zawartości siarki wynoszący 0,5%, obowiązujący na wszystkich morzach otaczających UE.

Parlament Europejski ustanowił jeszcze bardziej restrykcyjny limit zawartości siarki, wynoszący 0,1% do 2015 r., w odniesieniu do Morza Bałtyckiego, Morza Północnego i kanałuLa Manche, które są położone na tzw. „obszarach kontroli emisji siarki”. Biorąc pod uwagę fakt, że standardowe paliwo żeglugowe zawiera 2700 razy większą ilość siarki niż konwencjonalny samochodowy olej napędowy, jest oczywiste, że takie uregulowanie prawne daje argumenty do nakłonienia podmiotów prowadzących działalność w sektorze żeglugi do opracowywania i korzystania z czystszych paliw wydaje.

Wdrażanie w terenie

Obecnie obowiązujące europejskie przepisy dotyczące jakości powietrza opierają się na zasadzie, zgodnie z którą państwa członkowskie UE są zobowiązane do podzielenia swoich terytoriów na szereg stref zarządzania, w ramach których państwa te są zobowiązane do przeprowadzania oceny jakości powietrza przy zastosowaniu podejścia pomiarowego lub modelowego. Tego rodzaju strefy obejmują obszar większości dużych miast. Jeżeli w danej strefie dojdzie do naruszenia norm w zakresie jakości powietrza, państwo członkowskie jest zobowiązane poinformować o tym fakcie Komisję Europejską, wyjaśniając przyczyny wystąpienia takiego naruszenia.

Państwa są następnie zobowiązane do opracowania lokalnych lub regionalnych planów opisujących działania, jakie zamierzają podjąć w celu poprawy jakości powietrza. Takie działania mogą na przykład obejmować utworzenie tzw. stref niskoemisyjnych, służących ograniczeniu ruchu pojazdów generujących większą liczbę zanieczyszczeń. Miasta mogą również zachęcać do przechodzenia na korzystanie z mniej zanieczyszczających środków transportu – chodzenia pieszo, jeżdżenia rowerem lub korzystania ze środków transportu publicznego. Mogą również podejmować działania służące zapewnieniu wyposażenia przemysłowych i komercyjnych źródeł spalania w urządzenia regulujące poziom emisji wykonane zgodnie z najnowszymi, najlepszymi dostępnymi technikami.

Badania również odgrywają kluczową rolę w tym zakresie. Pozwalają one nie tylko uzyskać dostęp do nowych technologii, ale poszerzają również naszą wiedzę na temat zanieczyszczeń powietrza i ich negatywnego wpływu na nasze zdrowie i na ekosystemy. Włączenie najnowszej wiedzy do treści obowiązującego prawa i branie jej pod uwagę przy podejmowaniu odpowiednich działań pozwoli nam kontynuować wysiłki na rzecz poprawy jakości powietrza w Europie.

(c) Gülçin Karadeniz

Więcej informacji

• Komisja Europejska – przegląd regulacji prawnych dotyczących powietrza
• Przegląd polityki UE w zakresie powietrza z 2013 r.
• Portal internetowy EKG ONZ poświęcony kwestii zanieczyszczenia powietrza