Jakość powietrza w pomieszczeniach

Choć dla wielu z nas może być to zaskoczeniem, powietrze na ulicy miasta o średnim natężeniu ruchu drogowego może być w rzeczywistości czystsze niż powietrze w naszym salonie. Wyniki przeprowadzonych niedawno badań wskazują, że stężenie szkodliwych zanieczyszczeń powietrza może być wyższe w pomieszczeniach niż na zewnątrz. W przeszłości kwestie związane z zanieczyszczeniami powietrza w pomieszczeniach cieszyły się znacznie mniejszą uwagą niż problemy dotyczące zanieczyszczeń powietrza na zewnątrz pomieszczeń, w szczególności zanieczyszczeń spowodowanych emisjami przemysłowymi i emisjami generowanymi przez sektor transportu. W ostatnich latach zagrożenia związane z narażeniem na oddziaływanie zanieczyszczeń powietrza w pomieszczeniach stały się jednak bardziej ewidentne.

Wystarczy wyobrazić sobie świeżo pomalowany dom, do którego wstawiono nowe meble… Lub miejsce pracy, w którym unosi się ciężki zapach preparatów do czyszczenia… Jakość powietrza w naszych domach, miejscach pracy lub w przestrzeni publicznej znacznie się od siebie różni, w zależności od materiału, z którego zbudowano dany obiekt, środka, który zastosowano przy jego czyszczeniu, oraz przeznaczenia danego pomieszczenia, a także sposobu korzystania z niego i zainstalowanego systemu wentylacji.

Zła jakość powietrza w pomieszczeniach może być wyjątkowo szkodliwa dla grup szczególnie wrażliwych, takich jak dzieci, osoby starsze oraz osoby cierpiące na schorzenia układu krążenia lub chroniczne schorzenia układu oddechowego, takie jak astma.

Do najważniejszych zanieczyszczeń powietrza występujących w pomieszczeniach zalicza się radon (promieniotwórczy gaz powstający w glebie), dym tytoniowy, gazy i cząstki powstające jako produkt spalania paliw, chemikalia i alergeny. Związki takie jak tlenek węgla, dwutlenki azotu, cząstki oraz lotne związki organiczne występują zarówno w pomieszczeniach, jak i na zewnątrz.

Środki z zakresu polityki mogą okazać się pomocne

Niektóre zanieczyszczenia powietrza występujące w pomieszczeniach oraz ich wpływ na zdrowie człowieka są lepiej znane, a opinia publiczna przywiązuje do nich większą uwagę, niż do innych. Jednym z tematów cieszących się dużym zainteresowaniem jest kwestia wprowadzania zakazów palenia tytoniu w miejscach publicznych.

W wielu państwach wprowadzenie odpowiedniego ustawodawstwa w tym zakresie było poprzedzone licznymi kontrowersjami. Na przykład, w ciągu kilku dni po wejściu w życie zakazu palenia tytoniu w Hiszpanii w styczniu 2006 r. zorganizowano rosnący w siłę ruch, który miał na celu zniesienie zakazu palenia w zamkniętych miejscach publicznych, gdyż wiele osób uznawało prawo do palenia w takich miejscach za niezbywalne. Zakaz przyczynił się jednak również do zwiększenia poziomu świadomości publicznej. W okresie kilku dni od momentu jego wejścia w życie 25 000 Hiszpanów dziennie decydowało się zasięgnąć opinii lekarza w kwestii tego, w jaki sposób rzucić palenie.

Społeczne postrzeganie palenia tytoniu w miejscach publicznych lub w środkach transportu publicznego bardzo się zmieniło. Wiele linii lotniczych podjęło decyzję o wprowadzeniu zakazu palenia podczas lotów na krótkim dystansie w latach 80. XX w., po czym w latach 90. XX w. wprowadzono podobne zakazy w odniesieniu do lotów na długim dystansie. Dziś wystąpienie w Europie sytuacji, w której osoby niepalące zostałyby narażone na wtórny dym tytoniowy w środkach transportu publicznego, wydaje się nie do pomyślenia.

Obecnie w wielu państwach, w tym we wszystkich państwach EEA, wprowadzono pewne przepisy ograniczające palenie lub ustanawiające zakaz palenia w miejscach publicznych. Po opracowaniu szeregu niewiążących rezolucji i zaleceń, Unia Europejska również przyjęła w 2009 r. rezolucję wzywającą państwa członkowskie do uchwalenia i wdrożenia przepisów zapewniających pełną ochronę obywateli przed narażeniem na oddziaływanie środowiskowego dymu tytoniowego.

Wydaje się, że wprowadzenie zakazów palenia tytoniu przyczyniło się do poprawy jakości powietrza w pomieszczeniach. Ilość zanieczyszczeń związanych ze środowiskowym dymem tytoniowym ulega zmniejszeniu w miejscach publicznych. Na przykład w Irlandii pomiary poziomu zanieczyszczeń powietrza w miejscach publicznych w Dublinie przeprowadzone przed wprowadzeniem zakazu palenia i po jego wprowadzeniu wykazały zmniejszenie stężenia niektórych zanieczyszczeń powietrza występujących w środowiskowym dymie tytoniowym nawet o 88%.

Podobnie jak ma to miejsce w przypadku zanieczyszczeń występujących poza pomieszczeniami, zanieczyszczenia powietrza w pomieszczeniach nie wywierają wyłącznie wpływu na nasze zdrowie. Wiążą się one również z wysokimi kosztami gospodarczymi. W 2008 r. oszacowano, że wartość samego narażenia na oddziaływanie środowiskowego dymu tytoniowego w miejscach pracy w UE wynosi ponad 1,3 miliarda EUR w bezpośrednich kosztach leczenia oraz ponad 1,1 miliarda EUR w kosztach pośrednich związanych ze spadkiem produktywności.

Zanieczyszczenie powietrza w pomieszczeniach to o wiele więcej niż dym tytoniowy

Palenie tytoniu nie jest jedynym źródłem zanieczyszczeń powietrza w pomieszczeniach. W opinii Erika Lebreta z Państwowego Instytutu Zdrowia Publicznego i Środowiska (RIVM) w Holandii „zanieczyszczenie powietrza nie znika po przekroczeniu progu naszego domu. Większość zanieczyszczeń powietrza występujących na zewnątrz przenika do naszych domów, gdzie spędzamy większą część dnia. Na jakość powietrza wewnątrz pomieszczeń wpływa wiele innych czynników, w tym gotowanie, stosowanie pieców na drewno, zapalanie świec lub kadzideł, korzystanie z towarów konsumpcyjnych, takich jak woski i środki do nadawania połysku, służących do czyszczenia powierzchni, materiały budowlane, np. sklejka zawierająca formaldehyd, oraz wiele materiałów, w których skład wchodzą środki zmniejszające palność. Należy również pamiętać o radonie emitowanym przez glebę i materiały budowlane”.

Państwa europejskie podejmują działania służące rozwiązaniu problemów związanych z niektórymi źródłami zanieczyszczeń powietrza w pomieszczeniach. Zdaniem Erika Lebreta „próbujemy zastąpić najbardziej toksyczne substancje ich mniej toksycznymi odpowiednikami lub opracować procesy ograniczające poziom emisji, np. w odniesieniu do emisji formaldehydu ze sklejki. Innym przykładem działań podejmowanych w tym zakresie jest ograniczanie wykorzystania niektórych materiałów budowlanych emitujących radon. Z materiałów tego rodzaju korzystano w przeszłości, ale obecnie możliwość ich stosowania została ograniczona”.

Wprowadzanie kolejnych przepisów nie jest jedynym sposobem, w jaki można przyczynić się do poprawy jakości powietrza, którym oddychamy; wszyscy możemy podjąć działania w zakresie kontrolowania i ograniczania stężenia unoszących się w powietrzu cząstek i chemikaliów w pomieszczeniach.

Podejmowanie z pozoru mało istotnych działań, takich jak wentylowanie zamkniętych pomieszczeń, może przyczynić się do poprawy jakości otaczającego nas powietrza. Jednak niektóre z działań, które podejmujemy w dobrej wierze, mogą w rzeczywistości wywierać negatywne skutki. Erik Lebret sugeruje: „pomieszczenia należy wentylować, ale należy też zachować przy tym umiar, ponieważ tego rodzaju działania prowadzą do znacznej utraty energii. Prowadzi to do konieczności ponownego ogrzania pomieszczenia i zużycia dodatkowej ilości paliw kopalnych, a tym samym do wygenerowania dodatkowych zanieczyszczeń powietrza. Kwestie te należy postrzegać w kontekście dążenia do zapewnienia bardziej racjonalnego wykorzystania dostępnych zasobów”.

Więcej informacji

• Działania Komisji Europejskiej w dziedzinie zdrowia publicznego
• Działania Wspólnego Centrum Badawczego  dotyczące jakości powietrza w pomieszczeniach
• Działania Światowej Organizacji Zdrowia dotyczące jakości powietrza w pomieszczeniach
• Porady przedstawiające sposoby poprawy jakości powietrza w pomieszczeniach: Europejska Fundacja Płuc