Over scenario's en toekomstonderzoeken

Onderzoeken waarin vooruit wordt gekeken, zoals scenario's en toekomstanalyses, zijn de afgelopen decennia ruimschoots uitgevoerd binnen internationale organisaties, overheden, bedrijven en non-gouvernementele organisaties.

De langetermijnemissiescenario's van het Intergouvernementele Panel over klimaatverandering (IPCC) zijn algemeen bekend. Ze zijn vaak gebruikt voor de analyse van klimaatverandering, de gevolgen en inperkingsmogelijkheden ervan en ter ondersteuning van internationale onderhandelingen over het vastleggen van langetermijndoelstellingen.

Een ander prominent voorbeeld is de Millennium-ecosysteemevaluatie, waarin scenario's zijn ontwikkeld voor het analyseren van de gevolgen voor mondiale ecosysteemdiensten in verschillende toekomstsituaties. In het VN-Milieuprogramma (UNEP) worden de langetermijnanalyses ingekaderd door scenario's uit het Global Environment Outlook-rapport. Grote internationale organisaties zoals de Wereldbank, het Internationaal Energie Agentschap en de Organisatie voor Economische Samenwerking en Ontwikkeling (OESO) publiceren ook regelmatig langetermijnprojecties en analyses.

Er bestaat geen standaard recept voor het analyseren van de toekomst. Het kan puur kwantitatief worden aangepakt, waarbij gegevens en (rekenkundige) modellen worden gebruikt om toekomstige trends te projecteren en de onzekerheden daarvan te analyseren; er kan een combinatie worden gemaakt van kwantitatieve analyses en kwalitatieve analyses in de vorm van verhalen, diagrammen en afbeeldingen; of het kan worden gebaseerd op uitsluitend een kwalitatieve analyse.

Nadenken over de toekomst vereist denken in alternatieven. De toekomst is vol onzekerheden en er kan van alles gebeuren. Scenario's zijn in dit opzicht krachtige hulpmiddelen omdat ze het 'out-of-the-box'-denken ondersteunen. Scenario's zijn geen voorspellingen of vooruitzichten. Het zijn plausibele omschrijvingen van hoe de toekomst zich zou kunnen ontvouwen voor onze organisaties, onze problemen, onze landen en zelfs onze wereld, op basis van 'als-dan'-veronderstellingen. Een standaard milieuscenario bestaat uit een weergave van de aanvangssituatie en een verhaallijn waarin de belangrijkste sturende krachten en veranderingen worden beschreven die een beeld van de toekomst laten zien.

De PRELUDE-scenario's van het EMA helpen ons bijvoorbeeld opnieuw na te denken over onze huidige maatregelen op het gebied van biodiversiteit en landschapsbescherming. Ze markeren een aantal factoren die de effectiviteit en efficiëntie ervan op de middellange termijn in gevaar kunnen brengen, zoals demografische veranderingen en klimaatverandering.