Klimaatverandering in de stad

Welke gevolgen heeft de klimaatverandering voor de steden?

De klimaatverandering heeft verschillende gevolgen voor de steden. In Europa gaat het in de eerste plaats om een toename van extreme weerfenomenen, zoals overstromingen, stormen en hittegolven. Dit kan ernstige gevolgen hebben voor de stedelijke infrastructuur, zoals het vervoerssysteem, de riolering en zelfs de voedseldistributie. Bij zware regenval en overstromingen bestaat het gevaar dat onze afwaterings- en rioleringssystemen overbelast raken. Dit was bijvoorbeeld het geval tijdens onweersbuien in Kopenhagen in 2011, waarbij we een indruk kregen wat er bij zware regenval zoal kan gebeuren. Door het onweer werden huizen overstroomd en spoorwegen, straten en het metronet beschadigd. Zware regenval kan op bergen en heuvels in en rond de stad ook aardverschuivingen veroorzaken. Daardoor kunnen wegen worden afgesneden, zodat de levering van voedsel en andere goederen wordt bemoeilijkt. Dergelijke gebeurtenissen hebben zich in het verleden bijvoorbeeld op de Filipijnen voorgedaan en in Italië, in de streek Ligurië bij Genua.

Klimaatverandering betekent een belasting voor onze „harde" infrastructuur zoals wegen, huizen en rioleringssystemen. Maar ook onze „zachte" infrastructuur, zoals de gezondheidszorg, komt onder druk te staan.

Dit valt vooral op bij verschijnselen als hittegolven, die ook een probleem vormen voor stedelijke gebieden. Steden vormen „hitte-eilanden" die duidelijk warmer zijn dan het platteland. Vooral voor ouderen bestaat er een overlijdensrisico in de stad. Hierdoor komen onze gezondheidsstelsels voor nieuwe uitdagingen te staan.

Wat doen steden om voorbereid te zijn op de klimaatverandering?

Vele steden, waaronder Londen, Kopenhagen, Bratislava en Almada in Portugal, hebben zeer vooruitstrevende aanpassingsplannen ontwikkeld. Ik pik er hier slechts een drietal uit, namelijk Rotterdam, Gent en Bologna. Rotterdam en Gent hebben partnerschappen met onderzoeksorganisaties gesloten om te beoordelen op welke plaatsen in de stad het bijzonder heet wordt tijdens een hittegolf. Zij hebben besloten om op tal van locaties thermometers te installeren en hebben zelfs trams met mobiele thermometers uitgerust. Op die manier konden zij vaststellen op welke plekken in de stad het hitte-eilandeffect het grootst is. Op basis daarvan konden zij tegenmaatregelen nemen, zoals de aanplant van bomen, om het effect van een aantal van deze hitte-eilanden te beperken.

Bologna volgt een heel andere aanpak. Deze middeleeuwse stad dreigt regelmatig door de rivier de Po te worden overstroomd. De stad heeft daarnaast ook te kampen met zware regenval en hittegolven en heeft dus te maken met een drievoudig probleem. De gemeente Bologna heeft een app voor mobiele telefoons ontwikkeld waarmee burgers schade kunnen melden die door weersverschijnselen als zware regenval of hitte is veroorzaakt. Deze app biedt de burgers ook de mogelijkheid om de gemeente voorstellen te doen over hoe op eventuele toekomstige gebeurtenissen kan worden ingespeeld. De app was onderdeel van het aanpassingsplan „Blue AP" en werd medegefinancierd door de EU.

Staat het thema klimaatverandering op de politieke agenda in Europa?

Ja. Sinds een aantal jaren wordt veel meer aandacht besteed aan de aanpassing aan de klimaatverandering. Dit omdat veel Europese regio's in de afgelopen tien jaar zijn getroffen door extreme fenomenen die verband hielden met de klimaatverandering. De gevolgen van deze extreme weersomstandigheden waren vaak veel erger dan men tien jaar geleden heeft voorspeld. In 2010 werden bijvoorbeeld door de orkaan Xynthia in vele gebieden aan de Franse kust overstromingen veroorzaakt en kwam bijna een miljoen mensen zonder elektriciteit te zitten. Vorig jaar werden Kroatië en Servië getroffen door hevige overstromingen als gevolg van zware regenval. En in juni vorig jaar was er een langdurige hittegolf, gevolgd door zware regenbuien in België, Nederland en Luxemburg. Het regenfront trok vervolgens naar het Ruhrgebied en zorgde in het gebied tussen Düsseldorf en Dortmund voor schade en overstromingen. Hittegolven, zoals die zich in de bijzonder warme zomers van 2013 en 2014 hebben voorgedaan, vormen inmiddels in Europa een groot probleem. Door dergelijke gebeurtenissen zijn regeringen en gemeenten zich bewust geworden van de noodzaak van een aanpassing aan de klimaatverandering.

Wat zijn de grootste uitdagingen waarmee steden te maken krijgen wanneer zij de klimaatverandering willen aanpakken?

Steden zien zich met verschillende uitdagingen geconfronteerd als het om de aanpassing aan de klimaatverandering gaat. Kennisgebrek is misschien wel de grootste uitdaging. Veel gemeenten hebben geen idee welke gevolgen zij in hun stad van de klimaatverandering zullen ondervinden. Steden die in actie willen komen om voorbereid te zijn op de klimaatverandering, weten veelal niet welke maatregelen zij moeten nemen of hoe zij hun interventies moeten organiseren. Veel steden zijn niet op de hoogte van de financierings- en adviesmogelijkheden die in Europa worden aangeboden.

Deze problemen worden inmiddels aangepakt. Sommige nationale regeringen hebben programma's ingevoerd om steden te ondersteunen bij de uitwerking van aanpassingsplannen. De Britse regering heeft het zogenaamde UKCIP-programma op touw gezet en de Duitse regering het programma KomPass. Op EU-niveau is er een EU-strategie voor aanpassing aan de klimaatverandering vastgesteld. Bovendien heeft de EU de website Climate-ADAPT opgezet, die door het Europees Milieuagentschap wordt beheerd. Climate- ADAPT helpt steden, regio's en nationale regeringen meer kennis te vergaren over de aanpassing aan de klimaatverandering. En er is een organisatie op Europees niveau die specifiek is opgericht ter ondersteuning van steden: Mayors Adapt.

Bij ICLEI organiseren we conferenties zoals de conferentie van Bonn over weerbare steden („Resilient cities") en — samen met het Europees Milieuagentschap — de Europese open dag ter bevordering van de uitwisseling tussen gemeentelijke bestuurders en ambtenaren. Ook bieden wij klimaatgerelateerde diensten aan steden.

Tot slot zijn ook fondsen beschikbaar: de EU heeft 20 % van haar begroting uitgetrokken om steden en landen te helpen bij het voorkomen van en de aanpassing aan klimaatverandering. Vele steden zijn echter niet op de hoogte van deze financieringsmogelijkheden.

Een praktischere uitdaging voor de steden is de coördinatie van aanpassingsmaatregelen tussen verschillende bestuurslagen. Voor de aanpassing aan de klimaatverandering moeten contacten worden gelegd over de administratieve grenzen heen. In het geval van rivieren die door verschillende steden stromen, is het bijvoorbeeld mogelijk dat de verantwoordelijkheid voor het waterbeheer in het binnen de stad gelegen riviertraject helemaal niet bij de stad in kwestie ligt. De situatie kan nog ingewikkelder zijn in het geval van rivieren als de Rijn of de Donau die door verschillende landen stromen. Voor hoogwaterbescherming met betrekking tot dergelijke rivieren moeten steden met nieuwe bestuurlijke samenwerkingsvormen tussen steden en landen experimenteren. In het geval van de Rijn zijn Zwitserland, Frankrijk, Duitsland en Nederland om de tafel gaan zitten om retentiegebieden voor het opvangen van overtollig water te plannen. Steden en landen zullen hun plannen in de toekomst steeds meer op deze manier moeten ontwikkelen om voorbereid te zijn op de klimaatverandering.

Holger Robrecht
Adjunct-regionaaldirecteur van ICLEI