Hoe maak je steden „groener”?

Hoe wordt een stad duurzaam?

Steden zijn centra van economische en sociale activiteit. Ze kunnen groeien. En ze kunnen krimpen. Er is geen standaardrecept om een stad duurzaam te maken. Zo moet er rekening worden gehouden met diverse aspecten van het leven in de stad. Het gaat niet alleen maar om het aanleggen van groen, het aantrekken van innovatieve en groene bedrijven en het ontwikkelen van goed openbaar vervoer. Je moet ook kijken naar een stad als geheel, inclusief het welzijn van haar inwoners.

Malmö is een industriestad met ongeveer 300 000 inwoners met uiteenlopende achtergronden. In de stad staan flats uit de jaren zestig, maar ook eengezinswoningen met tuinen. Daarnaast zijn er nieuwe wijken, waar we hebben geprobeerd om de stad van de toekomst te bouwen: koolstofneutraal, compact en groen.

Na de sluiting van Malmö's grote scheepswerf begin jaren tachtig begon de bevolking te krimpen, vooral door hoge werkloosheid. Het kostte de nodige tijd om dat negatieve imago van de stad om te buigen tot een positief beeld, dat van een stad met een prettige leefomgeving, voorloper op het gebied van milieubeleid en milieubewustzijn, een groene en schone fairtradegemeente enz.

Hoe maak je een stad duurzaam?

Malmö heeft zijn algemene milieudoelstellingen vastgelegd in een langetermijnprogramma, dat kon rekenen op brede politieke steun. In het milieuprogramma wordt bepaald dat het stadsbestuur van Malmö in 2020 klimaatneutraal moet zijn en dat de hele gemeente in 2030 op 100 % hernieuwbare energie zal draaien. Ook moet het energieverbruik per hoofd van de bevolking worden teruggedrongen, evenals de uitstoot van broeikasgassen.

Het milieuprogramma voorziet ook in een duurzamer gebruik van hulpbronnen (waaronder water), land en biodiversiteit in de stad en het omringende gebied. Daarnaast streven wij ernaar om een prettiger leefomgeving voor iedereen tot stand te brengen, dus om de stad van de toekomst op te bouwen.

Hoe vertalen jullie deze doelstellingen in concrete projecten?

Op basis van het milieuprogramma ontwikkelt de gemeente Malmö actieplannen met meer specifieke doelstellingen. Zo is een van de concrete doelen uit ons actieplan dat in 2015 40 % van het organisch afval moet worden gebruikt voor de productie van biogas. Voor zo'n concreet doel is gefaseerde actie op verschillende niveaus nodig. Huishoudens moeten hun afval steeds meer scheiden. De instanties voor afvalbeheer moeten voorbereidingen treffen voor de inzameling van steeds meer organisch afval. En ten slotte hebben we nieuwe installaties of meer capaciteit in bestaande installaties nodig om de toenemende hoeveelheid organisch afval tot biogas te verwerken.

Sommige doelen, zoals meer scheiding van huisvuil, kunnen worden bereikt door informatiecampagnes. Voor andere zijn wellicht investeringen in infrastructuur nodig, bijvoorbeeld in vuilnisauto's en energiecentrales.

Dat voorbeeld laat zien dat bij een concreet doel veel verschillende partijen moeten worden betrokken. Om deze projecten uit te voeren, moeten we constant in gesprek blijven met maatschappelijke organisaties, overheidsinstellingen en de particuliere sector. Voor veel van onze projecten stelt de EU geld beschikbaar.

Hoe worden de inwoners hierbij betrokken? Hoe leveren zij hun bijdrage?

Een belangrijk onderdeel van ons milieuprogramma is dat wij het mensen makkelijk willen maken om het goed te doen. We moeten ze de mogelijkheid bieden om een duurzaam alternatief te kiezen, bijvoorbeeld door het gebruik van het openbaar vervoer en een beter afvalbeheer te bevorderen.

Als het gaat om het veranderen van gedrag, is kennis erg belangrijk. Centraal in onze benadering staat dat inwoners keuzes kunnen maken op basis van goede informatie. Als zij besluiten om de auto te nemen, dan moeten ze weten wat voor gevolgen dat heeft voor de luchtkwaliteit en het verkeer in de stad, in vergelijking met een rit met het openbaar vervoer.

Een van onze doelstellingen is om de stad sociaal duurzaam te maken, met meer interactie tussen mensen die in de verschillende delen van de stad wonen. We moeten dus ruimtes en gelegenheden creëren om de inwoners van Malmö bij elkaar te brengen, zoals groene ruimtes of festivals. Dat draagt ook bij aan een positiever imago van de stad en aan verbetering van de leefomgeving.

(c) Daniel Skog

Hoe lang duurt het om een stad als Malmö helemaal duurzaam te krijgen?

Elke stad heeft een ander beginpunt. Het hangt af van de bestaande infrastructuur, politieke prioriteiten en doelstellingen. Malmö heeft een voordeel in vergelijking met de meeste andere Europese steden. Deze toekomstgerichte visie bestaat al sinds de jaren negentig.

Daarom zijn sommige delen van de stad al gebouwd en ontwikkeld op basis van deze visie.
We praten over heel concrete projecten en concrete problemen, en we hebben beter inzicht in wat er moet gebeuren. In dat opzicht lopen we voorop in Europa.

In de wijken waaraan we al 15 jaar werken, kunnen we zien dat het programma nu effect begint te sorteren. Voor het uitvoeren van sommige projecten, zoals het scheiden en recyclen van afval, hebben we misschien wel vijf of tien jaar nodig, maar het veranderen van de publieke opinie duurt zeker een generatie lang. In andere gevallen kan het nog langer duren, bijvoorbeeld als bestaande gebouwen moeten worden vervangen.

Dat proces gaat in heel kleine stapjes. De overheid speelt daarbij een faciliterende rol. Niet alleen omdat zij het kader bepaalt, maar ook door zelf het goede voorbeeld te geven.

Wat zijn de belangrijkste uitdagingen?

Volgens mij is de grootste uitdaging het plannen voor de lange termijn. Met andere woorden: verder kijken dan de korte of middellange termijn. Politici worden gekozen voor vier of vijf jaar en hun beleidsprioriteiten kunnen na verkiezingen of zelfs nog tijdens hun zittingstermijn veranderen. Dat geldt ook voor bedrijven. Een investeringsbesluit hangt af van hoeveel het kan opbrengen, en wanneer. Bij het bouwen van duurzame steden kijken we in feite naar heel veel verschillende elementen, zoals ik al zei.

We moeten bij het plannen en voorbereiden veel verder kijken dan onze actieplannen voor vijf tot tien jaar. Zo gaan de gebouwen die we nu neerzetten waarschijnlijk wel mee tot 2100. Houden we bij het ontwerpen van gebouwen ook rekening met toekomstige energiebehoeften of hun toekomstige gebruik? We moeten tegelijk visionair en flexibel zijn. Duidelijke antwoorden zijn er op dit moment wellicht nog niet, maar we moeten er wel over nadenken.

Roland Zinkernagel

Roland Zinkernagel werkt op de afdeling Milieu van de gemeente Malmö.