Verbinden van wetenschap, beleid en mensen

Vandaag hebben we een veel uitgebreidere kennis en een veel beter begrip van de atmosfeer. We zetten meetstations op voor het meten van de luchtkwaliteit en weten dan binnen een paar minuten de chemische samenstelling van de lucht bij die stations en hoe die samenstelling zich verhoudt tot de langetermijntrends. We hebben nu ook een veel duidelijker beeld van de bronnen van luchtverontreiniging in Europa. We kunnen voor individuele industriële installaties vaststellen hoeveel verontreinigende stoffen ze in de lucht uitstoten. We kunnen voorspellen hoe die stoffen zich door de lucht bewegen en hun bewegingen volgen en die informatie onmiddellijk voor iedereen gratis toegankelijk maken. Ons inzicht in de atmosfeer en in de chemische interacties die in de atmosfeer plaatsvinden, is zonder enige twijfel enorm toegenomen sinds Aristoteles in Meteorologica zijn verhandeling over de meteorologie schreef.

De atmosfeer is complex en dynamisch. Lucht beweegt over de hele wereld en dus ook de verontreinigingen die zich in de lucht bevinden. De gassen die in stedelijke gebieden via de uitlaat van auto's ontsnappen, de rook van bosbranden, de ammoniak die door de landbouw wordt uitgestoten, de emissies van met kolen gestookte energiecentrales over de hele wereld en zelfs vulkaanuitbarstingen tasten de kwaliteit van de lucht aan die we inademen. In sommige gevallen zijn de verontreinigingsbronnen duizenden kilometers ver verwijderd van de plaats waar de schade optreedt.

We weten ook dat een slechte luchtkwaliteit een dramatisch effect kan hebben op onze gezondheid en ons welzijn, maar ook op het milieu. Luchtverontreiniging kan leiden tot ademhalingsziekten en bestaande aandoeningen aan de luchtwegen verergeren. Het kan bossen aantasten, water en bodem doen verzuren en gewasopbrengsten verminderen en het kan gebouwen beschadigen. We weten ook dat veel luchtverontreinigende stoffen bijdragen tot de klimaatverandering en dat de klimaatverandering zelf in de toekomst de luchtkwaliteit zal aantasten.

(c) Gülçin Karadeniz

Beleid heeft de luchtkwaliteit verbeterd, maar…

Door de groeiende hoeveelheid wetenschappelijk bewijs, de eisen van de bevolking om maatregelen en de wetgeving die mede daardoor is vastgesteld, is de luchtkwaliteit in Europa de afgelopen zestig jaar behoorlijk verbeterd. De concentraties van veel luchtverontreinigende stoffen, zoals zwaveldioxide, koolmonoxide en benzeen, zijn aanzienlijk gedaald. De loodconcentraties zijn zelfs tot ver beneden de wettelijke limiet gedaald.

Maar ondanks deze positieve resultaten voldoet de luchtkwaliteit in Europa nog niet aan de wettelijke voorschriften en aan de wensen van de burgers. Fijnstofdeeltjes en ozon zijn nu de twee belangrijkste verontreinigende stoffen in Europa en vormen een ernstige bedreiging voor mens en milieu.

De geldende wetten en maatregelen voor de luchtkwaliteit zijn gericht op specifieke sectoren, processen, brandstoffen en verontreinigende stoffen. Sommige van deze wetten en maatregelen stellen een limiet aan de hoeveelheid verontreinigende stoffen die landen in de atmosfeer mogen uitstoten. Andere zijn bedoeld om de bevolking minder bloot te stellen aan schadelijke verontreinigingsniveaus door een limiet te stellen aan de hoeveelheid van een bepaalde verontreinigende stof die zich op een gegeven locatie op een bepaald tijdstip in de lucht mag bevinden.

Nogal wat EU-landen blijken niet in staat om de wettelijke emissiedoelstellingen voor een of meer luchtverontreinigende stoffen te bereiken (dat geldt met name voor stikstofoxiden). Ook het verlagen van de concentraties vormt een uitdaging. In veel stedelijke gebieden zijn de concentraties fijnstofdeeltjes, stikstofdioxide en ozon op leefniveau hoger dan de in de wet vastgelegde grenswaarde.

Er zijn verdere verbeteringen nodig

Recente opiniepeilingen laten duidelijk zien dat de Europese bevolking bezorgd is over de luchtkwaliteit. Bijna één op de vijf Europeanen zegt te kampen met ademhalingsproblemen, hoewel die niet allemaal het gevolg hoeven te zijn van een slechte luchtkwaliteit. Vier op de vijf vinden dat de Europese Commissie aanvullende maatregelen moet voorstellen voor het aanpakken van problemen met de luchtkwaliteit in Europa.

Drie op de vijf vinden dat ze niet worden geïnformeerd over problemen met de luchtkwaliteit in hun land. Ondanks het feit dat de afgelopen decennia aanzienlijke verbeteringen hebben plaatsgevonden, denkt minder dan 20% van de Europeanen dat de luchtkwaliteit in Europa is verbeterd. Meer dan de helft denkt zelfs dat de luchtkwaliteit de laatste tien jaar is verslechterd.

Communiceren over luchtkwaliteit is essentieel. Het vergroot niet alleen ons inzicht in de stand van zaken met betrekking tot de luchtkwaliteit in Europa, maar helpt ook om de effecten van blootstelling aan hoge niveaus van luchtverontreiniging te verminderen. Voor mensen van wie een gezinslid een ademhalingsziekte of hart- en vaataandoening heeft, kan het elke dag weer van het allergrootste belang zijn dat ze op de hoogte zijn van het luchtverontreinigingsniveau in hun stad of toegang hebben tot nauwkeurige en actuele informatie hieromtrent.

(c) Valerie Potapova | Shutterstock

De mogelijke baten van maatregelen zijn aanzienlijk

De Europese Unie begint dit jaar met het schetsen van haar toekomstige beleid inzake luchtkwaliteit. Dat is geen eenvoudige taak. Het beleid moet erop zijn gericht de effecten van luchtverontreiniging op de volksgezondheid en het milieu zo klein mogelijk te maken. De geraamde kosten van deze effecten zijn buitengewoon hoog.

Er bestaat echter geen gemakkelijke en snelle oplossing voor het probleem van de slechte luchtkwaliteit in Europa. Het vraagt om een bestrijding op lange termijn van veel verschillende verontreinigende stoffen uit verschillende bronnen. Het vraagt ook om een structurele overschakeling van onze economie naar groenere consumptie- en productiepatronen.

Uit wetenschappelijk onderzoek blijkt dat zelfs heel kleine verbeteringen van de luchtkwaliteit (in het bijzonder in dichtbevolkte gebieden),  gezondheidsbaten en economische besparingen opleveren. Daarbij gaat het onder meer om een betere levenskwaliteit voor mensen met verontreinigingsgerelateerde aandoeningen, een hogere arbeidsproductiviteit door lager ziekteverzuim en lagere medische kosten voor de samenleving. Tevens blijkt dat maatregelen tegen luchtverontreiniging meerdere baten kunnen hebben. Een voorbeeld: sommige broeikasgassen zorgen ook voor luchtverontreiniging. Door het ontwikkelen van een synergie tussen klimaat- en luchtkwaliteitsbeleid, leiden maatregelen voor het bestrijden van de klimaatverandering ook tot een betere luchtkwaliteit en vice versa.

Een andere manier om de luchtkwaliteit te verbeteren, is door de wetgeving beter toe te passen. In veel gevallen zijn het de lokale en regionale overheden die het beleid in concrete acties moeten omzetten. Zij hebben te maken met de dagdagelijkse uitdagingen die slechte luchtkwaliteit met zich meebrengt. Gemeente en provincie staan doorgaans het dichtst bij de mensen die de directe  gevolgen van luchtverontreiniging ondervinden. Vooral gemeenten hebben vaak een schat aan informatie en concrete oplossingen voor de bestrijding van luchtverontreiniging in hun gebied. Het samenbrengen van gemeenten en andere lokale overheden voor het uitwisselen van uitdagingen, ideeën en oplossingen is daarom van cruciaal belang. Het biedt ze nieuwe instrumenten voor het bereiken van de doelstellingen die in de wetgeving zijn vastgelegd, voor het beter informeren van hun burgers en uiteindelijk voor het verminderen van de gezondheidseffecten van luchtverontreiniging.

Wij staan nu voor de uitdaging om onze groeiende kennis van de lucht om te zetten in beter beleid en grotere gezondheidsbaten. Wat kunnen we doen om de effecten van luchtverontreiniging op onze gezondheid en het milieu te verminderen? Wat zijn de best beschikbare opties? En hoe realiseren we die?

Het is in situaties als deze dat wetenschapper, beleidsmaker en burger hand in hand naar oplossingen moeten zoeken zodat we de luchtkwaliteit in Europa kunnen blijven verbeteren.

Professor Jacqueline McGlade
Directeur