Vervuiling — de uitdaging

„De tuinen en straten zaten onder een laag rood slib van zo’n 15 cm. Mensen probeerden hun huis en hun spullen schoon te maken met zeep en water. Anderen pakten hun boeltje bij elkaar en vertrokken. Ik probeerde die avond het slib van mijn rubber laarzen af te wassen, maar dat lukte niet. Ik kreeg het rood er gewoon niet van af”, vertelt Gábor Figeczky, waarnemend hoofd van het Wereldnatuurfonds in Hongarije.

Op 4 oktober 2010 vond een van de ergste ongevallen met toxisch afval van de laatste jaren in Europa plaats. Bij de stad Ajka in het comitaat Veszprem in Hongarije, zo’n 160 km ten zuidwesten van Boedapest, begaf een dam in het reservoir van een aluminiumfabriek het, waardoor een groot gebied, inclusief drie dorpen, onder alkalisch slib kwam te staan. De gevolgen op de lange termijn zijn nog onbekend (EMA, 2010).

Dit is slechts één voorbeeld van de uitdagingen in de vorm van vervuiling als gevolg van industriële activiteiten. De olieramp die vanaf april 2010 de Golf van Mexico vervuilde is een ander goed gedocumenteerd voorbeeld in hetzelfde jaar. Dit zijn dramatische voorbeelden, maar de meesten van ons komen in ons dagelijkse leven in contact met een bepaalde vorm van vervuiling.

Het vormgeven van de aarde en haar mechanismen

De menselijke invloed op het milieu is gestaag toegenomen. In het verleden was deze invloed vooral plaatselijk merkbaar, maar de laatste decennia hebben we gezien dat de impact zich begon uit te strekken over hele regio’s, denk maar eens aan zure regen. En nu heeft klimaatverandering, bijvoorbeeld, wereldwijde invloed.

De term „antropoceen”, van het Griekse woord „anthropos” voor „mens”, wordt wel gebruikt om ons tijdperk te beschrijven. De reden hiervoor is dat het gebruik van hulpbronnen door de mens en het resulterende complexe mengsel vervuilende stoffen een dominante drijvende kracht is geworden die de Aarde en haar regulerende mechanismen vormgeeft.

Net zoals wijzelf is ons milieu kwetsbaar voor vervuiling. In veel gevallen kan het de ongewenste output van onze activiteiten — vervuiling en afval — absorberen en mettertijd onschadelijk maken. Dit vermogen om verontreinigingen te absorberen en te transformeren is een van de essentiële diensten die gezonde ecosystemen voor ons verrichten. Maar de capaciteit van ecosystemen in dit opzicht is beperkt. Als we ze overbelasten, lopen we het risico dat we schade toebrengen aan deze systemen en de soorten die er in leven, inclusief onszelf.

Drie verontreinigingen nader bekeken

Als we ons concentreren op slechts drie soorten verontreinigingen — fijnstof, stikstof en ozon op grondniveau — krijgen we een idee van de ernstige impact die we hebben op onze planeet. Zij verdienen in het bijzonder onze aandacht vanwege hun complexe en potentieel ingrijpende effecten op het functioneren van ecosystemen, klimaatregulering en de menselijke gezondheid. En ze hebben voor een groot deel dezelfde aanjagers, zoals industrialisatie, globalisering en stijgende consumptie.

In de laatste decennia zijn de emissies van veel luchtverontreinigende stoffen sterk gedaald in Europa en het luchtbeleid is een van de grote succesverhalen van de EU’s inspanningen op milieugebied. Het beleid heeft met name de uitstoot van zwavel — het belangrijkste bestanddeel van „zure regen” — enorm teruggedrongen.

We blijven het milieu echter belasten met een steeds complexere lading verontreinigingen, waarvan de potentiële effecten op de volksgezondheid en het milieu niet goed bekend zijn. Er zijn naar schatting al 70 000 tot 100 000 chemische stoffen in de handel, en het aantal stijgt snel. Bijna 5 000 van deze stoffen worden in grote volumes, meer dan een miljoen ton per jaar, geproduceerd.

• Fijnstof is een verzamelterm voor allerlei kleine deeltjes, afkomstig van bronnen zoals auto-uitlaten en keukenfornuizen, die de longen aantasten. Langdurige blootstelling en blootstelling aan piekbelastingen kan allerlei gevolgen hebben voor de gezondheid, variërend van milde irritatie van de luchtwegen tot voortijdige dood.

• Stikstofvervuiling tast de grondwaterkwaliteit aan en leidt tot eutrofiëring van zoetwater- en mariene ecosystemen. Na het aanbrengen van mest en kunstmest op landbouwgrond kunnen overtollige nutriënten naar de lucht geëmitteerd worden, als nitraat in het grondwater terechtkomen of wegspoelen naar oppervlaktewater. Deze zoetwaterverontreiniging bereikt uiteindelijk het kustwater, waar het ernstige gevolgen kan hebben.

• Hoewel ozon (O3) een beschermende laag hoog boven de aarde vormt, kan deze stof ook schadelijk zijn. „Ozon op grondniveau” heeft betrekking op de ozon in de lucht vlak bij het aardoppervlak. Er vindt geen rechtstreekse emissie naar de lucht plaats; deze ozon wordt gevormd door menging van andere stoffen. Blootstelling aan ozon op grondniveau kan ernstige gevolgen hebben voor de gezondheid en kan de opbrengst van oogsten verminderen. De productiviteit en soortensamenstelling van natuurlijke habitats kan erdoor veranderen, waardoor er risico’s ontstaan voor de biodiversiteit.

Eye on Earth houdt de aarde in de gaten

Gezien de steeds complexere vervuiling is het essentieel voldoende informatie te hebben voor wetenschappelijke doeleinden en om beleid te kunnen formuleren. Het EMA stelt zich echter ook ten doel het algemene publiek toegang te verschaffen tot relevante, tijdige en begrijpelijke milieu-informatie. Met andere woorden, we willen een dialoog aangaan en mensen empoweren.

De meeste gebruikers zullen weinig kunnen doen met onbewerkte gegevens. Het gaat erom de informatie in toegankelijke en relevante vorm beschikbaar te stellen. In samenwerking met Microsoft werkt het EMA aan de realisatie van deze ideeën. Dankzij nieuwe informatie- en communicatietechnologie kunnen we — op één enkele plek — verschillende soorten gegevens van potentieel enorm veel bronnen verzamelen, organiseren en toegankelijk maken.

Het nieuwe platform Eye on Earth verschaft informatie over plaatselijk zwemwater en de luchtkwaliteit op basis van bijna realtime gegevens van meetstations en computermodellen. Tamelijk „droge”, complexe wetenschappelijke gegevens worden vertaald in in 25 talen in een formaat dat relevant en begrijpelijk is voor meer dan 500 miljoen EU-burgers.

Via WaterWatch krijgen gebruikers bijvoorbeeld gemakkelijk toegang tot informatie over de waterkwaliteit afkomstig van 21 000 meetpunten in zwemwater in 27 Europese landen. Met behulp van Virtual Earth Cloud Computing technologie kunnen bezoekers van de site inzoomen op een geselecteerd gebied van de onlinekaart van Europa of de naam van een strand intypen in de zoekbalk.

Eye on Earth geeft mensen ook de kans om hun mening te geven over de kwaliteit van stranden, water en lucht, ter aanvulling en bevestiging (of misschien weerlegging) van officiële informatie. Deze communicatie is een belangrijke stap op weg naar wederzijdse dialoog en meer invloed van verschillende gemeenschappen. De komende jaren hopen we de service verder uit te breiden met nieuwe soorten informatie, afkomstig van zowel wetenschappelijke metingen als andere bronnen, inclusief lokale of inheemse standpunten.

• Eye on Earth is te vinden op: www.eyeonearth.eu