Leven in een verbonden wereld

In de streek van Walikale, Oost-Congo, ligt Bisie. Vijf jaar geleden was dit oerwoud, maar na de ontdekking van cassiteriet ontstond hier een propvol woonoord. Cassiteriet, een tinderivaat, speelt een cruciale rol in de circuits van veel moderne gadgets. Het zit in uw mobieltje, laptop, digitale camera en game-apparaat.

Cassiteriet is een zeer gewild en waardevol materiaal. Onze vraag naar consumentenelektronica heeft de prijs van tinerts omhoog gejaagd. Volgens de Financial Times is de prijs op de Londense Metaalbeurs gestegen van rond 5 000 USD per ton in 2003 tot meer dan 26 000 USD per ton eind 2010.

Ook al is er veel vraag naar allerlei natuurlijke hulpbronnen uit de bossen en oerwouden van Congo, toch is het land nog steeds extreem arm. In de afgelopen 15 jaar zijn in Oost‑Congo meer dan 5 miljoen mensen gedood in een oorlog tussen diverse gewapende groeperingen. Naar schatting zijn er 300 000 vrouwen verkracht.

Dat is niet de eerste keer dat dit gebeurt in Congo, dat zo’n 100 jaar geleden werd gekoloniseerd door koning Leopold II van België. De verkoop van rubber uit Congo maakte hem tot een van de rijkste mannen ter wereld. Dat was de tijd van de industrialisatie, toen er rubber nodig was voor de opkomende auto-industrie.

Onze behoefte aan natuurlijke hulpbronnen voor kleding, huisvesting, voedsel, onderdak, transport en vermaak neemt toe, terwijl de voorraden van bepaalde hulpbronnen een kritiek laag niveau bereiken.

Natuurlijke systemen worden ook beïnvloed door nieuwe behoeften, bijvoorbeeld aan chemicaliën op plantaardige basis of aan biomassa ter vervanging van fossiele brandstoffen. Deze groeiende vraag naar schaarser wordende hulpbronnen brengt ernstige risico’s met zich mee voor de Europese ontwikkeling.

„Als wereldburgers hebben we allemaal te maken met het geweld in Congo. De winning van conflictmineralen, waar dit conflict om draait, verbindt ons allemaal.”

Margot Wallström, speciaal vertegenwoordiger van de secretarisgeneraal van de VN voor seksueel geweld in conflictsituaties.

Europa en het nieuwe machtsevenwicht

In de 21e eeuw zien we dat steeds meer belangrijke mondiale processen buiten de invloed en controle van Europa vallen. Dit heeft gevolgen voor de toegang tot hulpbronnen.

Wereldwijd zien we duidelijke onzekerheid over de toevoer van en toegang tot enkele cruciale natuurlijke hulpbronnen: voedsel, water en brandstoffen. De komende decennia kan de behoefte aan hulpbronnen uit China, India, Brazilië en andere landen die van Europa evenaren, zodat de druk op het milieu nog groter wordt.

Sommige ontwikkelingslanden zijn in sneltreinvaart op weg naar Europa’s niveau van economische activiteiten. Potentieel kan hun bevolking, consumptieniveaus en productiecapaciteit die van ons zijn ver in de schaduw stellen. Hun legitieme streven naar economische en maatschappelijke ontwikkeling zal tot een groter gebruik van de wereldvoorraden aan grondstoffen leiden. Vooral China slaagt er goed in toegang te verkrijgen tot grondstoffen in allerlei landen en regio’s.

De wereldbevolking groeit, de techniek schrijdt voort en niet-gouvernementele partijen zoals multinationals krijgen steeds meer macht. In de afwezigheid van sterke internationale besturingsmechanismen dreigt daardoor een wereldwijde wedloop om (toegang tot) natuurlijke hulpbronnen te verkrijgen.

Globalisering: kader voor menselijke ontwikkeling

Globalisering houdt in dat er kansen en structuren ontstaan om een andere uitkomst te bereiken. De zaden zijn aanwezig voor effectief, eerlijk wereldwijd bestuur van zaken die voor ons allemaal cruciaal zijn.

De Millenniumdoelstellingen van de VN zijn slechts één voorbeeld van een mondiaal, op rechtvaardige en duurzame menselijke ontwikkeling gericht beleidsproces.

Bij internationale besprekingen over het klimaat werd heel wat vooruitgang geboekt. Het in december 2010 in Cancún gesloten klimaatakkoord is het eerste VN-document waarin wordt gesteld dat de opwarming van de aarde beperkt moet blijven tot minder dan 2 °C boven de pre-industriële temperatuur.

In het akkoord verplichten de ontwikkelde landen — die met hun industriële activiteiten en voetafdruk de door de mens veroorzaakte klimaatverandering in gang hebben gezet — zich om vanaf 2020 jaarlijks voor USD 100 miljard klimaatprojecten te financieren in ontwikkelingslanden. Een groot deel van dit geld vindt zijn bestemming via het Groen Klimaatfonds dat is opgericht.

Door innovaties zoals het „REDD+”- mechanisme (Reducing Emissions from Deforestation and Forest Degradation) kunnen de door ontbossing en bosaantasting veroorzaakte emissies in ontwikkelingslanden worden verminderd. Geen van deze activiteiten zou mogelijk zijn geweest zonder mondiale bestuursstructuren en de wil om samen te werken.

Ook de Europese Unie streeft naar een gezamenlijke aanpak van gemeenschappelijke uitdagingen en doelstellingen. In de Visie 2020 van de EU wordt een groeistrategie geschetst op basis van een slimme, duurzame en inclusieve economie.

Groeiende rol voor andere partijen dan staten

Het is duidelijk dat wereldwijde politieke processen een belangrijke rol spelen als het erom gaat te voorkomen dat economische groei tot vernietiging van de onderliggende natuurlijke systemen leidt. Maar een ander kenmerk van globalisering is het groeiende belang van niet-gouvernementele partijen.

Multinationals, zoals mobieltjesfabrikanten en IT-ondernemingen kunnen ook een sleutelrol spelen bij duurzame ontwikkeling. De eerste onderneming die producten zonder „conflictmineralen” op de markt brengt, zal een positieve impact op veel levens hebben en zich van een gigantisch marketingpotentieel verzekeren.

We moeten het voorbeeld van leidende ondernemingen volgen en de uitdagingen aanpakken met innovatieve research en ontwikkeling. We moeten alle probleemoplossende capaciteit die ons ter beschikking staat, mobiliseren om tot voortgezette duurzame ontwikkeling te komen.

We mobiliseren ons ook als burgers — individueel en via niet-gouvernementele organisaties. Sommigen van ons gaan de straat op om te protesteren. Anderen steken hun tijd en energie in het herontdekken van maatschappelijk of voedingsactivisme. Velen passen hun consumptiekeuzes aan om de milieu-impact tot een minimum te beperken en te zorgen dat producenten in ontwikkelingslanden eerlijk betaald worden. Dit bewijst dat globalisering ons allen raakt en dat we beginnen te beseffen dat we niet machteloos zijn: we kunnen dingen vormgeven.

Ontwikkelen, creëren, werken en informeren

We moeten blijven ontwikkelen, creëren, werken en onszelf informeren om op een doordachte manier om te gaan met het gebruik van natuurlijke rijkdommen. De eerste, cruciale, doelstelling van de Millenniumdoelstellingen is bijvoorbeeld het veiligstellen van de natuurlijke omgeving die de allerarmsten nodig hebben om van dag tot dag te kunnen overleven.

Dat betekent dat we natuurlijke hulpbronnen zo moeten beheren dat de plaatselijke gemeenschappen kunnen overleven, er vervolgens profijt van hebben en dan verder vooruit kunnen komen. Dat is een van de grootste uitdagingen op wereldwijd niveau, zoals blijkt uit het volgende hoofdstuk over grondstoffen en bosbewoners in India.

Het is een uitdaging waarbij Europeanen een grote rol zullen spelen. Duurzaam beheer van de wereldwijde hulpstoffen vormt de sleutel tot rechtvaardige economische welvaart, grotere sociale samenhang en een gezonder milieu.

• Lees ook „Pathways to a Green Economy”, een onlangs verschenen rapport van de VN:
  www.unep.org/greeneconomy