Article

Gezondheid in een veranderend klimaat

Taal wijzigen:

Deze website heeft een beperkte functionaliteit wanneer javascript uitgeschakeld is. Zorg ervoor dat javascript is ingeschakeld in uw browser.

Article Gepubliceerd 29-06-2011 Laatst gewijzigd 21-03-2023

Photo: © John McConnico

Topics: Biodiversiteit - Ecosystemen Milieu en gezondheid Aanpassing aan de klimaatverandering

In augustus 2007 ontdekten de plaatselijke gezondheidsdiensten in Italië een groot aantal ongebruikelijke ziektegevallen in twee door een rivier gescheiden dorpjes, Castiglione di Cervia en Castiglione di Ravenna. Het ging om bijna 200 mensen; één oudere man bezweek aan de ziekte (Angelini et al., 2007).

Na diepgaand onderzoek bleek het om Chikungunya te gaan, een virus dat op de mens wordt overgedragen door de Aedes of tijgermuskiet, die algemener is in Afrika en Azië. De infectiebron bleek een man te zijn die op vakantie was in de regio.

Aangenomen wordt dat de zieke man al was geïnfecteerd voordat hij naar Europa kwam maar in Italië werd gebeten door een tijgermuskiet. Dit is een vector of drager van het virus en waarschijnlijk heeft dezelfde muskiet het virus overgebracht op iemand anders in het dorp. Dat leidde tot een kettingreactie: tijgermuskieten beten geïnfecteerde mensen en verspreidden het virus zodat een mini-epidemie ontstond.

Een web van interacties

De uitbraak van Chikungunya vond plaats dankzij een ingewikkeld web van interacties en omstandigheden die een idee geven van de gezondheidsrisico’s en uitdagingen in een geglobaliseerde wereld. Toerisme, klimaatverandering, handel, de migratie van soorten en volksgezondheid speelden daarbij allemaal een rol.

Verondersteld wordt dat de tijgermuskiet in Europa is geïntroduceerd via allerlei geïmporteerde goederen — van sierplanten zoals „lucky bamboo” tot tweedehands banden. De larve van de muskiet is in veel delen van Europa aangetroffen maar overleeft buiten alleen in warmere, zuidelijke landen of in kassen verder naar het noorden — bijvoorbeeld in Nederland.

Knokkelkoorts en West-Nijlkoorts komen nu ook in Europa voor en worden ook overgedragen via muskietenbeten. West‑Nijlkoorts wordt volgens het ECDC, het Europees Centrum voor ziektepreventie en -bestrijding in Stockholm, Zweden, als belangrijk volksgezondheidsprobleem in Europa beschouwd sinds de eerste grote uitbraak in Roemenië in 1996. Er is nog geen vaccin beschikbaar en de voornaamste preventiemaatregelen richten zich op verminderde blootstelling aan muskietenbeten.

Intensieve voedselproductie

Misschien creëren we zelf de omstandigheden die nodig zijn voor de verspreiding van besmettelijke ziekten — omstandigheden die vroeger niet aanwezig waren. De industrialisering van de voedselproductie is bijvoorbeeld een bron van grote zorg. De intensieve teelt van een bepaald soort dier brengt het risico met zich mee dat we „monoculturen” met weinig genetische variabiliteit produceren. Deze dieren zijn heel vatbaar voor ziekten ten gevolge van onvoldoende hygiëne of besmetting via wilde dieren, zoals vogels. Zodra de ziekten hun intrede hebben gedaan binnen de monocultuur kan gemakkelijk mutatie en verspreiding plaatsvinden, zelfs naar de mensen die met de dieren in kwestie werken. Overmatig gebruik van antibiotica is een geaccepteerde manier geworden om de afwezigheid van natuurlijke weerstand te compenseren, maar dit is een praktijk die ook tot problemen kan leiden.

„De efficiënte moderne landbouw verwacht, net als de gezondheidszorg, dat wetenschappers en farmaceuten met oplossingen komen voor sommige behoeften van een geglobaliseerde wereld. De moderne landbouw voorziet velen van ons rijkelijk van goedkoper voedsel, maar dit kan ook onvoorziene druk en problemen opleveren”, zegt dr. Marc Sprenger, directeur van het ECDC.

„Door veelvuldig gebruik van antibiotica in de landbouw kan hun effectiviteit bijvoorbeeld verminderen omdat bacteriën meer weerstand ertegen krijgen, wat ook gevolgen voor de mens kan hebben”, stelt dr. Sprenger.

Innovatie: milieu en gezondheid

Maatregelen tegen klimaatverandering verbeteren de luchtkwaliteit

CARE, het pakket inzake hernieuwbare energie en klimaatverandering van de Europese Unie, stelt zich ten doel:

• 20 % minder broeikasgasemissies in 2020;

• 20 % groter aandeel van hernieuwbare energie in 2020;

• 20 % verbetering van de energie‑efficiëntie in 2020.

De inspanningen om dit te bereiken zullen ook de luchtvervuiling in Europa verminderen. Een betere energie-efficiëntie en meer gebruik van hernieuwbare energie leiden bijv. beide tot minder verbranding van fossiele brandstoffen— een belangrijke oorzaak van luchtvervuiling. Dit zijn de positieve neveneffecten van het klimaatveranderingsbeleid.

Het bovenstaande pakket zal de jaarlijkse kosten van de maatregelen om de EU- doelstellingen op het gebied van luchtvervuiling te bereiken naar schatting met miljarden euro’s verminderen. De besparingen voor de Europese gezondheidszorg zouden nog eens zes keer zo hoog kunnen zijn.

Het verbinden van de puntjes in Europa

Nieuwe soorten en nieuwe ziekten die Europa bereiken zijn maar enkele gevolgen van klimaatverandering voor de gezondheid. Uiteindelijk kunnen veel meer milieu- en maatschappelijke factoren impact hebben op de menselijke gezondheid via kwalitatieve en kwantitatieve veranderingen in water, lucht, voedsel, en gewijzigde weerpatronen, ecosystemen, landbouw en manieren van levensonderhoud.

Klimaatverandering kan bestaande milieuproblemen, zoals luchtvervuiling, ook verergeren en duurzame watertoevoer en sanitaire voorzieningen ontwrichten.

De hittegolf die in de zomer van 2003 aan meer dan 70 000 mensen in Europa het leven kostte, benadrukte de noodzaak van aanpassing aan een veranderend klimaat. Ouderen en mensen met bepaalde ziekten lopen een groter risico en kansarme bevolkingsgroepen zijn kwetsbaarder.

In verstopte stedelijke gebieden met veel bodemafdichting en warmte-absorberende oppervlakken kunnen onvoldoende afkoeling ’s nachts en slechte luchtcirculatie de effecten van een hittegolf verergeren.

Het sterftecijfer voor bevolkingen in de EU neemt naar schatting met 1–4 % toe voor elke graad die de temperatuur stijgt boven een (plaatsgebonden) grenswaarde. Tussen 2020 en 2030 kan de voorziene klimaatverandering resulteren in een geschatte toename van de door hitte veroorzaakte sterfte van meer dan 25 000 mensen per jaar, vooral in Centraalen Zuid-Europa.

„We moeten op vindingrijke wijze een discussie ontwikkelen om gezondheid, grondgebruik, landbouw, toerisme, handel en klimaatverandering met elkaar te verbinden. Misschien leggen we op dit moment niet de juiste verbindingen tussen volksgezondheid en milieu of klimaatverandering”, zegt dr. Sprenger.

„Ik bezocht laatst bijvoorbeeld een ministerie van Gezondheid en ik vroeg wie er over de problemen van klimaatverandering ging, maar zo iemand bleek er niet te zijn. Daarmee wil ik geen oordeel vellen over een ministerie of overheidsinstantie, maar het laat wel zien dat we anders moeten gaan denken over deze problemen, omdat ze allemaal met elkaar te maken hebben”, stelt dr. Sprenger.

„De gezondheidszorg moet zich aanpassen en zich in gaan stellen op nieuwe ziekten en klimaatomstandigheden. Mensen kunnen momenteel een verkeerde diagnose krijgen omdat hun arts een nieuw virus niet kent. Veel van die virussen zien er uit en voelen aan als griep. We hebben nieuwe hulpmiddelen, zoals training, nodig voor de nieuwe uitdagingen, en faciliteiten zoals laboratoria moeten flexibel zijn en gemakkelijk aangepast kunnen worden”, zegt hij.

Kijk ook eens op de website van het ECDC: www.ecdc.europa.eu

Zie SOER 2010 Synthesis voor verdere informatie en een volledige lijst verwijzingen.

Het volledige interview met dr. Sprenger is te vinden op de website van Signals:
www.eea.europa.eu/signals

Invasieve soorten

De Aziatische tijgermuskiet, Aedes albopictus, is een van de meest wijdverspreide voorbeelden van een „invasieve soort”. Vroeger kwam deze muskiet voor in het gebied van Pakistan tot Noord-Korea, maar tegenwoordig wordt hij overal aangetroffen en wordt hij de „meest invasieve muskiet ter wereld” genoemd.

Dit is slechts één voorbeeld van een veel bredere bedreiging van Europa’s biodiversiteit door de komst en verspreiding over het continent van vreemde of niet- inheemse soorten als gevolg van menselijke activiteiten. Vreemde soorten worden in alle Europese ecosystemen aangetroffen. De globalisering, met name de uitbreiding van handel en toerisme, heeft geleid tot een sterke toename van het aantal vreemde soorten dat Europa bereikt.

In Europa zijn ongeveer 10 000 vreemde soorten geregistreerd. Sommige, zoals de aardappel en de tomaat, zijn doelbewust geïntroduceerd en zijn nog steeds van economisch belang. Andere, de „invasieve vreemde soorten”, kunnen ernstige problemen veroorzaken in de tuinbouw, landbouw en bosbouw als overbrengers van ziekten of door aantasting van constructies zoals gebouwen en dammen.

Invasieve vreemde soorten veranderen de ecosystemen waarin zij leven en beïnvloeden de andere soorten in die systemen. De VN-conventie over biologische diversiteit noemt invasieve vreemde soorten een van de belangrijkste wereldwijde bedreigingen van de biodiversiteit.