Toekomstgerichte beoordelingen voor duurzaamheidsverkenning

Wat is uw rol bij het EEA en wat houdt uw werk in?

Ik werk voor het programma Integrated Assessments for Sustainability van het EEA, dat geïntegreerde milieubeoordelingen ontwikkelt, zoals het rapport over de stand en vooruitzichten van het Europees milieu (European environment – State and outlook report, SOER). In mijn werk richt ik me vooral op systeem-analyse en de perspectieven op duurzame ontwikkeling. Het gaat er daarbij om, verbanden te leggen tussen sociaal-ecologische en sociaal-technische systemen op verschillende schaalniveaus, steeds vanuit een toekomstgericht perspectief en in het besef van de onzekerheid in onze kennis.

Wat zijn toekomstgerichte beoordelingen?

De toekomstgerichte beoordelingen van het EEA belichten mogelijke ontwikkelingen, die van belang kunnen zijn voor milieu en duurzaamheid. Voortbouwend op bestaande kennis combineren ze trends en ontwikkelingen in het verleden, inzichten in de wisselwerking tussen onderliggende factoren, en verkenningen van alternatieve toekomstscenario’s. De toekomst is altijd onzeker en in de wereld van vandaag, die wordt gekenmerkt door toenemende volatiliteit, complexiteit en ambiguïteit, is dat meer dan ooit het geval.

De verwevenheid in de wereld neemt steeds verder toe, waardoor ontwikkelingen elders in de wereld van invloed kunnen zijn op Europa. De COVID-19-crisis maakt dit helaas op pijnlijke wijze duidelijk.

Toch zijn er alternatieve toekomstscenario’s denkbaar, bespreekbaar en haalbaar. Dit vraagt uitwerking van kwantitatieve en kwalitatieve prognoses en samenwerking met verschillende belangengroepen bij het ontwikkelen van beleidsondersteunende kennis. In ons geval omvat die samenwerking ons netwerk van lidstaten (Eionet), beleidsmakers, deskundigen met uiteenlopende achtergrond en uit verschillende werkvelden, en in toenemende mate het maatschappelijk middenveld.

Wat vertelt het recente EEA-rapport ons?

Het rapport “Drivers of change of relevance for Europe’s environment and sustainability” (Factoren voor verandering op het gebied van milieu en duurzaamheid in Europa) verkent een breed scala aan factoren die van invloed kunnen zijn op de toekomst van Europa, met name ten aanzien van de ambities op het gebied van milieu en duurzaamheid. Het beoogt een rijk beeld te schetsen van veranderingen die zich wereldwijd en in Europa voordoen, alsmede van hun onderlinge samenhang en mogelijke implicaties.

De milieu- en duurzaamheidsvooruitzichten van Europa worden beïnvloed door verschillende factoren. Deze brengen zowel nieuwe risico’s als nieuwe kansen met zich mee. De globale verwevenheid neemt steeds verder toe, waardoor ontwikkelingen elders in de wereld van invloed kunnen zijn op Europa. De COVID-19-crisis maakt dit helaas op pijnlijke wijze duidelijk. Bij een veranderende rol van Europa op het wereldtoneel kan de EU zich in het licht van de strategische milieu- en duurzaamheidsvraagstukken herpositioneren en kansen op duurzame ontwikkeling aangrijpen.

Wat verstaan we onder factoren voor verandering?

“Factoren voor verandering” verschillen in hun geografische en tijdsschaal, oorsprong, kracht en potentiële impact. Wereldwijde megatrends zoals bijvoorbeeld de groei van de wereldbevolking of klimaatverandering zijn langetermijntrends die weliswaar langzaam gestalte krijgen, maar van grote invloed zijn. Sommige trends tekenen zich duidelijk af en zijn vooral kenmerkend voor Europa, bijvoorbeeld de vergrijzing of de migratie van oost naar west. Andere trends zijn in opkomst en tekenen zich nog niet zo duidelijk af, zoals technologische convergentie en de “vierde industriële revolutie”. Er zijn ook zogenaamde “wild cards”, onwaarschijnlijke maar potentieel ontwrichtende toekomstige ontwikkelingen. Het kan daarbij bijvoorbeeld gaan om belangrijke technologische doorbraken, een dramatische achteruitgang van bestuivers of een uitbraak van besmettelijke ziekten.

Hoe gaan deze trends zich volgens u ontwikkelen?

Je kunt zeggen dat de mondiale milieu-uitdagingen de afgelopen vijftig jaar zijn toegenomen en dat het wereldwijde verontreinigingspatroon aan het veranderen is als gevolg van economische groei, verschuivingen in het geopolitieke krachtenveld en toenemende consumptie. Tegelijkertijd is de onderlinge verwevenheid in de wereld als gevolg van de stroom van grondstoffen, mensen en informatie groter dan ooit, waardoor het moeilijker wordt om een mondiaal milieubeheer te waarborgen.

Europa wordt steeds afhankelijker van externe hulpbronnen en externaliseert daarmee een aanzienlijk deel van de druk op het milieu. Nieuwe technologieën brengen zowel kansen als risico’s met zich mee op het gebied van gezondheid, milieu en welzijn. Waarden, levensstijlen en bestuurlijke benaderingen zijn wereldwijd aan verandering onderhevig. Hoewel het consumentisme toeneemt, met name in opkomende landen, pakken delen van de bevolking ook nieuwe ideeën op en eisen burgers zowel in Europa als daarbuiten steeds vaker dat er maatregelen worden genomen tegen milieu- en duurzaamheidsproblemen.

Hoe worden toekomstgerichte analysen gebruikt bij de besluitvorming van de EU en op nationaal niveau?

Op het gebied van milieu en duurzaamheid worden prognosen vaak gebruikt om op potentiële risico’s te anticiperen en mogelijkheden voor het bevorderen van milieu- en duurzaamheidsbeleid aan te wijzen. De Europese Commissie heeft een prognosesysteem (FORENV) opgezet dat erop is gericht nieuwe milieuproblemen in kaart te brengen om de potentiële implicaties ervan onder de aandacht te brengen en beleidsmakers en belanghebbenden te helpen deze problemen aan te pakken. Soortgelijke voorbeelden zijn in verschillende EER-lidstaten te vinden. Strategische prognoses hebben in de Europese beleidsvorming recentelijk ook meer gewicht gekregen met de instelling van een commissaris voor interinstitutionele betrekkingen en prognoses — vicevoorzitter Maroš Šefčovič — en het EU Strategic Foresight Network (EU-netwerk voor strategische prognoses).

Op het gebied van milieu en duurzaamheid worden prognoseprocessen vaak gebruikt om op potentiële risico’s te anticiperen en mogelijkheden voor het bevorderen van milieu- en duurzaamheidsbeleid aan te wijzen.

Quote source

Wat gaat het EEA in de nabije toekomst op dit gebied ondernemen?

Het EEA draagt actief bij aan het FORENV-proces, samen met prognosedeskundigen uit onze lidstaten en nationale referentiecentra voor toekomstgerichte informatie en diensten (NRC-FLIS). Het EEA werkt ook aan andere toekomstgerichte projecten, vaak met de lidstaten en andere EU-instellingen als partners. We zijn tevens van plan om nader te publiceren over de implicaties van de “factoren voor verandering” voor Europa, een ‘horizon-scanning’ te starten voor het signaleren van opkomende trends, en om de volgende editie van de SOER met de ontwikkelde kennis te onderbouwen.