Μετάβαση σε μια πράσινη οικονομία

Ο πλανήτης μας έχει περιορισμένους πόρους και σήμερα εξάγουμε και χρησιμοποιούμε περισσότερους πόρους από αυτούς που ο πλανήτης είναι σε θέση να μας παρέχει με βιώσιμο τρόπο. Οι φυσικοί πόροι τροφοδοτούν την παραγωγή και την κατανάλωσή μας και δημιουργούν πλούτο και θέσεις εργασίας, συμβάλλοντας στην ποιότητα ζωής και στην ευημερία μας.

Τα πάντα γύρω μας προέρχονται από τη φύση. Με τη μία ή την άλλη μορφή, τα σπίτια, τα αυτοκίνητα, τα ποδήλατα, τα τρόφιμα, τα ρούχα και η ενέργεια ήταν και είναι μέρος του περιβάλλοντος. Εξάγουμε πρώτες ύλες, τις επεξεργαζόμαστε και δημιουργούμε τις κοινότητές μας. Αυτή η σύνδεση με το περιβάλλον και η εξάρτηση από αυτό ήταν πάντοτε καθοριστικές για την ύπαρξή μας.

Αλλά υπάρχει ένα μειονέκτημα σε σχέση με το επίπεδο των πόρων που καταναλώνουμε. Στην πραγματικότητα, ασκούμε τόσο μεγάλη πίεση στο περιβάλλον που κινδυνεύουμε να αποδυναμώσουμε την ικανότητά του να μας παρέχει τα απαραίτητα στο μέλλον.

Οι δραστηριότητές μας απελευθερώνουν ρύπους στην ατμόσφαιρά μας και πλαστικά στους ωκεανούς μας. Τα οικοσυστήματά μας μεταβάλλονται ταχύτερα από πριν, με μη φυσιολογικούς ρυθμούς. Η αύξηση των εμπορικών συναλλαγών συνεπάγεται την εισαγωγή νέων ειδών που μπορούν να προσβάλουν ολόκληρα οικοσυστήματα. Η κλιματική αλλαγή αλλάζει την τυπολογία των κατακρημνίσεων. Οι αποδόσεις γίνονται λιγότερο αξιόπιστες, προκαλώντας αυξήσεις στις τιμές των τροφίμων. Μπορούμε να δούμε καθαρά ότι κάποιες περιοχές και κάποιες χώρες είναι περισσότερο ευάλωτες. Ωστόσο, κάποιες περιβαλλοντικές επιπτώσεις, όπως η ατμοσφαιρική ρύπανση, επηρεάζουν τον καθένα, αν και σε διαφορετικό βαθμό.

Οι μελλοντικές πιέσεις μάς ωθούν να αναλάβουμε δράση σήμερα

Με περισσότερους από 7 δισεκατομμύρια ανθρώπους σε όλον τον πλανήτη, τα σημερινά επίπεδα της κατανάλωσης και της παραγωγής μας είναι ήδη μη βιώσιμα, την ώρα που ο πληθυσμός αναμένεται να αυξηθεί σε περίπου 9 δισεκατομμύρια γύρω στα μέσα του αιώνα, με δισεκατομμύρια ανθρώπους να εξακολουθούν να ζουν σε συνθήκες φτώχειας και να ελπίζουν σε ένα υψηλότερο βιοτικό επίπεδο.

Η χρήση που κάνουμε στους πόρους υποβαθμίζει και μειώνει το φυσικό κεφάλαιο που θα είναι διαθέσιμο για να συντηρήσει την ευημερία των μελλοντικών γενεών. Στην καλύτερη περίπτωση, αυτό σημαίνει ότι θα είναι διαθέσιμα λιγότερα εδάφη και λιγότερο γλυκό νερό ανά άτομο για την παραγωγή των τροφίμων που θα χρειαζόμαστε.

Για να διασφαλίσουμε την ποιότητα ζωής και τη μακροπρόθεσμη ευημερία μας, είναι ανάγκη να κάνουμε πράσινη την οικονομία μας και η μετάβαση πρέπει να αρχίσει σήμερα. Αλλά πώς μπορούμε να το καταφέρουμε αυτό; Πώς μεταμορφώνουμε την οικονομία μας σε μια οικονομία που διαφυλάσσει το περιβάλλον ενώ παράλληλα εξασφαλίζει την ποιότητα ζωής μας;

Ενίσχυση της αποδοτικής χρήσης των πόρων της Ευρώπης

Καταρχάς, η οικονομία μας πρέπει να γίνει πιο αποδοτική από πλευράς πόρων. Στην ουσία, θα πρέπει να αντλήσουμε περισσότερα από λιγότερους πόρους. Πρέπει να μειώσουμε την ποσότητα των πόρων που εξάγουμε και χρησιμοποιούμε.

Ενώ είναι σημαντικό να μειώσουμε τη ροή νέου υλικού στη διαδικασία παραγωγής και να κάνουμε τις διαδικασίες παραγωγής πιο αποδοτικές, αυτό είναι ένα μόνο μέρος της ιστορίας. Θα πρέπει επίσης να μειώσουμε την απώλεια υλικού και τα απόβλητα που δημιουργούνται σε όλα τα στάδια παραγωγής και κατανάλωσης.

Και είναι δυνατόν να μεταμορφώσουμε την οικονομία μας. Αυτό ωστόσο απαιτεί δράση και δέσμευση σε βάθος αρκετών δεκαετιών. Η Ευρώπη έχει κερδίσει σημαντικά από την αύξηση της αποδοτικής χρήσης των πόρων της αλλά πρέπει να γίνουν πολλά περισσότερα.

Διάφορες στρατηγικές και νόμοι της ΕΕ, όπως η στρατηγική «Ευρώπη 2020», η εμβληματική πρωτοβουλία για μια Ευρώπη που χρησιμοποιεί αποτελεσματικά τους πόρους της, η οδηγία πλαίσιο για τα απόβλητα ή το 7ο πρόγραμμα δράσης για το περιβάλλον, έχουν τεθεί ήδη σε εφαρμογή και προσπαθούν να προσδώσουν βιωσιμότητα σε βασικές οικονομικές δραστηριότητες με προοπτική μακροπρόθεσμης μετάβασης.

Η πλήρης υλοποίηση αυτών των πολιτικών θα προσέφερε πολλαπλά οφέλη. Θα χρησιμοποιούνταν λιγότεροι πόροι ανά προϊόν και αυτό θα συνεισέφερε στην προστασία και τη διαφύλαξη του περιβάλλοντος. Παράλληλα, η οικονομία θα είχε οφέλη από την ουσιαστική καινοτομία και την υψηλότερη ανταγωνιστικότητα των ευρωπαϊκών εταιρειών.

(c) Gülcin Karadeniz

Μείωση αποβλήτων

Ας πάρουμε το παράδειγμα των τροφικών αποβλήτων. Ένα ποσοστό μεταξύ 30 % και 50% των τροφίμων παγκοσμίως εκτιμάται ότι καταλήγει στα σκουπίδια. Μόνο στην ΕΕ, απορρίπτουμε περίπου 90 εκατομμύρια τόνους τροφίμων ετησίως, οι οποίοι αντιστοιχούν σε περίπου 180 κιλά ανά άτομο.

Τρόφιμα απορρίπτονται σε όλα τα στάδια της αλυσίδας παραγωγής και της αλυσίδας κατανάλωσης. Για κάθε είδος τροφίμου που δεν καταναλώνεται, σπαταλάμε την ενέργεια, το νερό, την εργασία και τη γη που χρησιμοποιείται για την παραγωγή του. Τα αέρια του θερμοκηπίου και τα λιπάσματα που απελευθερώνονται στη φύση συμβάλλουν στην περιβαλλοντική υποβάθμιση.

Θα μπορούσαμε μήπως να αλλάξουμε το σύστημα τροφίμων ώστε να αποφύγουμε τα τροφικά απόβλητα με τρόπο που οι καταναλωτές, τα σούπερ μάρκετ και οι παραγωγοί τροφίμων να παράγουν, να πωλούν και να αγοράζουν μόνο αυτά που θα φαγωθούν;

Θα μπορούσαμε να χρησιμοποιούμε προϊόντα στο τέλος του κύκλου της ζωής τους —τα «υπολείμματα» μιας διαδικασίας παραγωγής— ως εισροές σε άλλη διαδικασία παραγωγής; Θα μπορούσαμε να δημιουργήσουμε μια «κυκλική οικονομία» που να προκαλεί τις μικρότερες δυνατές απώλειες; Η καλύτερη διαχείριση των αστικών αποβλήτων δείχνει ότι τα ενδεχόμενα κέρδη, τόσο σε οικονομικούς όσο και σε περιβαλλοντικούς όρους, είναι τεράστια.

Το να κάνουμε πράσινη μια ολόκληρη οικονομία —την ευρωπαϊκή και τελικά την παγκόσμια— είναι τεράστιο έργο. Περιλαμβάνει την ενσωμάτωση της βιώσιμης χρήσης πόρων σε κάθε πτυχή της ζωής μας.

Τα έργα οικοκαινοτομίας, οι ανανεώσιμες πηγές ενέργειας και η έρευνα γενικά, διαδραματίζουν από κοινού καίριο ρόλο στον σχεδιασμό καλύτερων προϊόντων και διαδικασιών και στη μείωση των αποβλήτων. Η επιχειρηματική κοινότητα, σε συνεργασία με τις δημόσιες αρχές και την κοινωνία των πολιτών, θα μπορούσε να εφαρμόσει βιώσιμες λύσεις μέχρι αυτές να γίνουν το «κυρίαρχο ρεύμα». Για παράδειγμα, μήπως μπορούμε να δημιουργήσουμε ένα σύστημα όπου να «νοικιάζουμε» ή να «δανειζόμαστε» προϊόντα, όπως εργαλεία και αυτοκίνητα, αντί να τα κατέχουμε, ένα σύστημα όπου θα χρειαζόμασταν λιγότερα από αυτά τα προϊόντα για να καλύψουμε τις ανάγκες μας;

Εμείς, οι καταναλωτές...

Πρέπει να κάνουμε την οικονομία μας πιο αποδοτική από πλευράς πόρων και να μειώσουμε την ποσότητα των αποβλήτων —ή των απωλειών— που δημιουργεί. Το πεδίο των οικονομικών μάς προσφέρει κάποια εργαλεία για την εκτίμηση του κόστους και των ζημιών και κάποιες προτάσεις σχετικά με τον τρόπο που μπορούμε να συμπεριλάβουμε τα περιβαλλοντικά θέματα στις οικονομικές μας αποφάσεις. Αλλά, χρειαζόμαστε και περισσότερη καινοτομία, περισσότερη έρευνα και φυσικά μακροπρόθεσμη προοπτική.

Ως καταναλωτές, έχουμε όλοι ρόλο στην υποστήριξη της μετάβασης σε μια πράσινη οικονομία. Η καταναλωτική μας συμπεριφορά επηρεάζεται έντονα από τους συμπολίτες και το κοινωνικό μας πλαίσιο, από τις παρορμήσεις και τις επιλογές που τίθενται στη διάθεσή μας. Σε όλη τη διάρκεια της ιστορίας, τα καταναλωτικά μοντέλα εξελίσσονταν συνεχώς. Μπορούμε να χρησιμοποιήσουμε αυτή την ευελιξία προς όφελός μας και να κατευθύνουμε την πορεία μας προς την κατεύθυνση της βιωσιμότητας.

Ανεξάρτητα από το εισοδηματικό μας επίπεδο και το πού ζούμε στον κόσμο, η υγεία και η ευημερία μας εξαρτώνται από το περιβάλλον. Έχουμε όλοι συμφέρον στην εξασφάλιση της ευημερίας του.

Η έκδοση των Σημάτων του 2014 εξετάζει πιο προσεκτικά αυτά τα ζητήματα.

Hans Bruyninckx
Εκτελεστικός διευθυντής