Σύνδεση επιστήμης, πολιτικής και κοινού

Σήμερα έχουμε μια πολύ πιο εκτενή γνώση και κατανόηση της ατμόσφαιρας που μας περιβάλλει. Μπορούμε να δημιουργήσουμε σταθμούς για την παρακολούθηση της ποιότητας του ατμοσφαιρικού αέρα και σε διάστημα λεπτών να δούμε τη χημική σύσταση του αέρα σε αυτές τις τοποθεσίες και τον τρόπο με τον οποίο αυτή σχετίζεται με μακροπρόθεσμες τάσεις. Έχουμε επίσης μια πολύ πιο σαφή επισκόπηση των πηγών της ατμοσφαιρικής ρύπανσης που επηρεάζει την Ευρώπη. Μπορούμε να εκτιμήσουμε την ποσότητα των ρύπων που απελευθερώνονται στον αέρα από μεμονωμένες βιομηχανικές εγκαταστάσεις. Μπορούμε να προβλέψουμε και να παρακολουθήσουμε τις κινήσεις του ατμοσφαιρικού αέρα και να παρέχουμε άμεση και ελεύθερη πρόσβαση σε αυτές τις πληροφορίες. Η κατανόηση της ατμόσφαιρας και των χημικών της αλληλεπιδράσεων σίγουρα έχει προχωρήσει πολύ από την εποχή του Αριστοτέλη.

Η ατμόσφαιρα είναι πολύπλοκη και δυναμική. Ο ατμοσφαιρικός αέρας κινείται στον κόσμο και το ίδιο συμβαίνει με τους ρύπους που περιέχει. Εκπομπές καυσαερίων αυτοκινήτων σε αστικές περιοχές, δασικές πυρκαγιές, αμμωνία που απελευθερώνεται από γεωργικές δραστηριότητες, μονάδες ηλεκτροπαραγωγής που λειτουργούν με καύση άνθρακα σε ολόκληρο τον πλανήτη, μέχρι και εκρήξεις ηφαιστείων, επηρεάζουν την ποιότητα του αέρα που αναπνέουμε. Σε ορισμένες περιπτώσεις, οι πηγές των ρύπων εντοπίζονται χιλιάδες χιλιόμετρα μακριά από την περιοχή που λαμβάνει χώρα η ζημία.

Γνωρίζουμε επίσης ότι η κακή ποιότητα του ατμοσφαιρικού αέρα μπορεί να έχει σοβαρή επίπτωση στην υγεία και την ευημερία μας, όπως επίσης και στο περιβάλλον. Η ατμοσφαιρική ρύπανση μπορεί να προκαλέσει και να επιδεινώσει παθήσεις του αναπνευστικού συστήματος, μπορεί να καταστρέψει δάση, να προκαλέσει οξίνιση εδαφών και υδάτων, μείωση της απόδοσης καλλιεργειών και διάβρωση κτιρίων. Μπορούμε επίσης να δούμε ότι πολλοί ρύποι της ατμόσφαιρας συμβάλλουν στην κλιματική αλλαγή και ότι η κλιματική αλλαγή πρόκειται να επηρεάσει την ποιότητα του ατμοσφαιρικού αέρα στο μέλλον.

(c) Gülçin Karadeniz

Οι πολιτικές έχουν βελτιώσει την ποιότητα του ατμοσφαιρικού αέρα, αλλά…

Εξαιτίας ενός διαρκώς αυξανόμενου όγκου επιστημονικών αποδείξεων, απαιτήσεων του κοινού και μιας σειράς νομοθετικών πράξεων, η ποιότητα του ατμοσφαιρικού αέρα της Ευρώπης έχει βελτιωθεί σημαντικά κατά τα τελευταία 60 χρόνια. Οι συγκεντρώσεις πολλών ατμοσφαιρικών ρύπων, συμπεριλαμβανομένων του διοξειδίου του θείου, του μονοξειδίου του άνθρακα και του βενζολίου, έχουν μειωθεί σημαντικά. Οι συγκεντρώσεις μολύβδου έχουν πέσει απότομα κάτω από τα όρια που θέτει η νομοθεσία.

Ωστόσο, παρά τα επιτεύγματα αυτά, η Ευρώπη δεν έχει ακόμη πετύχει την ποιότητα του ατμοσφαιρικού αέρα που προβλέπει η νομοθεσία της ή επιθυμούν οι πολίτες της. Τα αιωρούμενα σωματίδια και το όζον είναι σήμερα οι δύο σημαντικότεροι ρύποι στην Ευρώπη, οι οποίοι δημιουργούν σοβαρούς κινδύνους για την υγεία του ανθρώπου και για το περιβάλλον.

Οι ισχύοντες νόμοι και τα μέτρα για την ποιότητα του ατμοσφαιρικού αέρα έχουν ως στόχο συγκεκριμένους τομείς, διεργασίες, καύσιμα και ρύπους. Ορισμένοι από αυτούς τους νόμους και τα μέτρα, θέτουν όρια για τις ποσότητες των ρύπων που επιτρέπεται να απελευθερώνουν οι χώρες στην ατμόσφαιρα. Άλλα μέτρα αποσκοπούν στον περιορισμό της έκθεσης του πληθυσμού σε ανθυγιεινά επίπεδα ρύπων, περιορίζοντας τις υψηλές συγκεντρώσεις ­—την ποσότητα ενός συγκεκριμένου ρύπου στον αέρα σε δεδομένη τοποθεσία και δεδομένη χρονική στιγμή.

Ένας σημαντικός αριθμός χωρών της ΕΕ δεν καταφέρνουν να πετύχουν τους στόχους τους σχετικά με τις εκπομπές ενός ή περισσοτέρων ατμοσφαιρικών ρύπων (ιδίως οξειδίων του αζώτου) που καλύπτονται από τη νομοθεσία. Οι συγκεντρώσεις επίσης αποτελούν μια πρόκληση. Πολλές αστικές περιοχές καταβάλλουν προσπάθειες με επίπεδα αιωρούμενων σωματιδίων, διοξειδίου του αζώτου και όζοντος σε επίπεδο εδάφους, υψηλότερα από τα όρια που θέτονται στη νομοθεσία.

Απαιτούνται περαιτέρω βελτιώσεις

Πρόσφατες δημοσκοπήσεις δείχνουν ότι η ευρωπαϊκή κοινή γνώμη σαφώς ανησυχεί για την ποιότητα του ατμοσφαιρικού αέρα. Περίπου ένας στους πέντε Ευρωπαίους δηλώνει ότι υποφέρει από αναπνευστικά προβλήματα, όχι όλα σχετιζόμενα απαραιτήτως με την κακή ποιότητα του ατμοσφαιρικού αέρα. Τέσσερις στους πέντε πιστεύουν ότι η ΕΕ θα έπρεπε να προτείνει πρόσθετα μέτρα για την αντιμετώπιση των προβλημάτων σχετικά με την κακή ποιότητα του ατμοσφαιρικού αέρα στην Ευρώπη.

Και τρεις στους πέντε θεωρούν ότι δεν είναι ενημερωμένοι για τα θέματα ποιότητας του ατμοσφαιρικού αέρα στη χώρα τους. Στην πραγματικότητα, παρά τις σημαντικές βελτιώσεις κατά τις τελευταίες δεκαετίες, μόνο ποσοστό μικρότερο του 20 % των Ευρωπαίων αντιπροσωπεύει αυτούς που πιστεύουν ότι η ποιότητα του ατμοσφαιρικού αέρα στην Ευρώπη έχει βελτιωθεί. Περισσότεροι από τους μισούς Ευρωπαίους θεωρούν ότι η ποιότητα του ατμοσφαιρικού αέρα έχει χειροτερεύσει κατά τα τελευταία δέκα χρόνια.

Η ενημέρωση για θέματα ποιότητας του ατμοσφαιρικού αέρα είναι απαραίτητη. Μπορεί όχι μόνο να ενισχύσει την κατανόηση της κατάστασης σχετικά με τον ατμοσφαιρικό αέρα στην Ευρώπη σήμερα, αλλά και να συμβάλλει στον περιορισμό των επιπτώσεων από την έκθεση σε υψηλά επίπεδα ατμοσφαιρικής ρύπανσης. Για ορισμένους ανθρώπους, μέλη της οικογένειας των οποίων πάσχουν από παθήσεις του αναπνευστικού συστήματος ή καρδιοαγγειακές παθήσεις, η γνώση των επιπέδων ατμοσφαιρικής ρύπανσης στην πόλη τους ή η πρόσβαση σε έγκυρη και έγκαιρη πληροφόρηση θα μπορούσε να βρίσκεται μεταξύ των κορυφαίων καθημερινών προτεραιοτήτων τους.

(c) Valerie Potapova | Shutterstock

Τα πιθανά οφέλη της δράσης είναι σημαντικά

Αυτή τη χρονιά, η Ευρωπαϊκή Ένωση θα ξεκινήσει να σχεδιάζει τη μελλοντική της πολιτική για τον ατμοσφαιρικό αέρα. Δεν είναι εύκολο έργο αυτό. Από τη μια πλευρά, απαιτεί ελαχιστοποίηση των επιπτώσεων της ατμοσφαιρικής ρύπανσης στη δημόσια υγεία και το περιβάλλον. Σύμφωνα με τις εκτιμήσεις κόστους των επιπτώσεων αυτών, το κόστος είναι εντυπωσιακά υψηλό.

Από την άλλη πλευρά, δεν υπάρχει εύκολη και γρήγορη θεραπεία για τη βελτίωση της ποιότητας του ατμοσφαιρικού αέρα στην Ευρώπη. Απαιτείται μακροπρόθεσμη αντιμετώπιση πολλών διαφορετικών ρύπων από διαφορετικές πηγές. Απαιτείται επίσης μια διαρθρωτική ως επί το πλείστον στροφή της οικονομίας προς περισσότερο πράσινη κατανάλωση και σχήματα γεωργικής παραγωγής.

Σύμφωνα με επιστημονικά δεδομένα, ακόμη και πολύ μικρές βελτιώσεις της ποιότητας του ατμοσφαιρικού αέρα —ιδίως σε περιοχές με μεγάλο πληθυσμό— έχουν ως αποτέλεσμα οφέλη για την υγεία καθώς και εξοικονόμηση χρημάτων. Τα οφέλη αυτά περιλαμβάνουν: καλύτερη ποιότητα ζωής για πολίτες που υποφέρουν λιγότερο από παθήσεις που σχετίζονται με τη ρύπανση, υψηλότερη παραγωγικότητα εξαιτίας λιγότερων ημερών απουσίας λόγω ασθενείας, και λιγότερα έξοδα ασθενείας για την κοινωνία.

Η επιστήμη μας λέει, επίσης, ότι η ανάληψη δράσης για την ατμοσφαιρική ρύπανση μπορεί να έχει πολλαπλά οφέλη. Για παράδειγμα, ορισμένα αέρια του θερμοκηπίου αποτελούν και κοινούς ατμοσφαιρικούς ρύπους. Διασφαλίζοντας ότι οι πολιτικές για το κλίμα και τον ατμοσφαιρικό αέρα είναι αμοιβαίως επωφελείς, μπορούμε να προωθήσουμε την αντιμετώπιση της κλιματικής αλλαγής και ταυτόχρονα τη βελτίωση της ποιότητας του αέρα.

Η αποτελεσματικότερη εφαρμογή της νομοθεσίας σχετικά με τον ατμοσφαιρικό αέρα παρουσιάζει μία ακόμη ευκαιρία για τη βελτίωση της ποιότητάς του. Σε πολλές περιπτώσεις, οι τοπικές και περιφερειακές αρχές θέτουν πολιτικές σε εφαρμογή και αντιμετωπίζουν τις καθημερινές προκλήσεις που προκύπτουν λόγω της κακής ποιότητας του ατμοσφαιρικού αέρα. Συχνά αποτελούν την τοπική αρχή που βρίσκεται πιο κοντά στους ανθρώπους που επηρεάζονται από την ατμοσφαιρική ρύπανση. Μεταξύ αυτών, οι τοπικές αρχές έχουν πλούτο πληροφοριών ­και συγκεκριμένες λύσεις για την αντιμετώπιση της ατμοσφαιρικής ρύπανσης στην περιοχή τους. Η συγκέντρωση αυτών των τοπικών αρχών, προκειμένου να μοιραστούν τις προκλήσεις, τις ιδέες και τις λύσεις τους, έχει εξαιρετική σημασία. Θα τους δώσει νέα εργαλεία για την επίτευξη στόχων που τίθενται στη νομοθεσία, για την καλύτερη πληροφόρηση των πολιτών τους, και τελικά για τη μείωση των επιπτώσεων της ατμοσφαιρικής ρύπανσης στην υγεία.

Τώρα αντιμετωπίζουμε την πρόκληση σχετικά με το πώς θα προχωρήσουμε στην αξιοποίηση της αυξανόμενης κατανόησης που έχουμε για θέματα ατμοσφαιρικού αέρα, ούτως ώστε να έχουμε καλύτερα αποτελέσματα στην πολιτική και την υγεία. Ποιες είναι οι δράσεις που πρέπει να αναλάβουμε για τον περιορισμό της επίπτωσης της ρύπανσης στην υγεία μας και στο περιβάλλον; Ποιες είναι οι καλύτερες διαθέσιμες επιλογές; Και πώς φτάνουμε εκεί;

Είναι ακριβώς σε τέτοιες στιγμές που ο επιστήμονας, ο υπεύθυνος για την χάραξη πολιτικής και ο πολίτης πρέπει να συνεργαστούν για να αντιμετωπίσουν αυτά τα ερωτήματα, προκειμένου να μπορέσουμε να συνεχίσουμε στην κατεύθυνση της βελτίωσης της ποιότητας του ατμοσφαιρικού αέρα στην Ευρώπη.

Καθ. Jacqueline McGlade

Εκτελεστική Διευθύντρια