Κάντε κάτι για τον πλανήτη μας, τυπώστε αυτή τη σελίδα μόνο εάν είναι απαραίτητο. Ακόμη και μια μικρή δράση μπορεί να κάνει μια τεράστια διαφορά όταν την κάνουν εκατομμύρια άνθρωποι !
Article
Σε παγκόσμια κλίμακα, περισσότεροι από ένα δισεκατομμύριο άνθρωποι ζουν σε συνθήκες «ακραίας φτώχειας», σύμφωνα με τον ορισμό της Παγκόσμιας Τράπεζας για τη διαβίωση με λιγότερα από 1,25 δολάρια ΗΠΑ την ημέρα. Και, παρόλο που το ποσοστό του παγκόσμιου πληθυσμού που ζει σε συνθήκες φτώχειας έχει μειωθεί θεαματικά τα τελευταία 30 έτη, ένας σημαντικός αριθμός χωρών, πολλές από τις οποίες βρίσκονται στην Αφρική, αντιμετωπίζουν δυσκολία να σημειώσουν πρόοδο.
Στις χώρες αυτές, η οικονομική δραστηριότητα συχνά επικεντρώνεται στην εκμετάλλευση φυσικών πόρων, μέσω της γεωργίας, της δασοκομίας, της εξόρυξης, και ούτω καθεξής. Κατά συνέπεια, οι προσπάθειες για την τόνωση της οικονομικής ανάπτυξης προκειμένου να ικανοποιηθούν οι ανάγκες των ταχέως αυξανόμενων πληθυσμών μπορεί να ασκήσει σημαντικές πιέσεις στα οικοσυστήματα.
Σε πολλές περιπτώσεις, πόροι, όπως το βαμβάκι, καλλιεργούνται ή εξορύσσονται σε αναπτυσσόμενες χώρες και εξάγονται σε πλουσιότερες περιοχές, όπως η Ευρώπη. Αυτή η πραγματικότητα αναθέτει στους καταναλωτές του ανεπτυγμένου κόσμου έναν σημαντικό ρόλο: να βοηθήσουν ενδεχομένως το δισεκατομμύριο των φτωχότερων (bottom billion) να βγει από τη φτώχεια, ενδεχομένως υπονομεύοντας τις πιθανότητες που έχουν, καταστρέφοντας τα φυσικά συστήματα στα οποία στηρίζονται.
Στη Μπουρκίνα Φάσο, μια χώρα άγονη, περίκλειστη και πολύ φτωχή στο νότιο άκρο της Σαχάρας, το βαμβάκι αποτελεί σημαντικό εμπορικό τομέα. Για την ακρίβεια, αποτελεί τεράστιο εμπορικό τομέα. Μετά την κατακόρυφη αύξηση της παραγωγής τα τελευταία χρόνια, η Μπουρκίνα Φάσο είναι σήμερα η μεγαλύτερη παραγωγός χώρα βαμβακιού της Αφρικής. Ο «λευκός χρυσός», όπως αποκαλείται στην περιοχή, απέφερε το 85 % των εσόδων της Μπουρκίνα Φάσο από εξαγωγές για το 2007 και το 12 % της οικονομικής παραγωγής.
Σημαντικό στοιχείο αποτελεί το γεγονός ότι υπάρχει ευρεία κατανομή των κερδών από το βαμβάκι. Ο τομέας απασχολεί το 15-20 % του εργατικού δυναμικού, αποφέροντας άμεσο εισόδημα σε 1,5-2 εκατομμύρια ανθρώπους. Ως βασική κινητήριος δύναμη της οικονομικής ανάπτυξης την τελευταία δεκαετία, έχει αποφέρει φορολογικά έσοδα που μπορούν να χρηματοδοτήσουν βελτιώσεις σε τομείς όπως η υγεία και η παιδεία.
Για τον λαό της Μπουρκίνα Φάσο, τα οφέλη από την καλλιέργεια βαμβακιού είναι σαφή. Το κόστος συχνά είναι λιγότερο εμφανές.
Το αποτύπωμα νερού και τα εικονικά ύδατα είναι έννοιες που μάς βοηθούν να κατανοήσουμε την ποσότητα νερού που καταναλώνουμε.
Το αποτύπωμα νερού είναι ο όγκος γλυκού νερού που χρησιμοποιείται για την παραγωγή των αγαθών και υπηρεσιών που καταναλώνει ένα άτομο ή μια κοινότητα ή που παράγεται από μια επιχείρηση. Αποτελείται από τρία στοιχεία. Το μπλε αποτύπωμα νερού είναι ο όγκος των επιφανειακών και υπόγειων υδάτων που χρησιμοποιείται για την παραγωγή αγαθών και υπηρεσιών. Το πράσινο αποτύπωμα νερού είναι η ποσότητα των όμβριων υδάτων που χρησιμοποιείται στην παραγωγή. Τέλος, το γκρι αποτύπωμα νερού είναι ο όγκος του νερού που ρυπαίνεται από την παραγωγή.
Κάθε εξαγόμενο αγαθό ή υπηρεσία επίσης υποδηλώνει την εξαγωγή «εικονικού ύδατος», δηλαδή του νερού που χρησιμοποιείται για την παραγωγή του εν λόγω αγαθού ή της υπηρεσίας. Εξαγωγές εικονικού ύδατος πραγματοποιούνται όταν ένα αγαθό ή μια υπηρεσία καταναλώνεται εκτός των ορίων της λεκάνης απορροής όπου πραγματοποιήθηκε η απόληψη του νερού.
Η εισαγωγή «εικονικού ύδατος» επιτρέπει στις χώρες ή τις περιοχές που πραγματοποιούν τις εισαγωγές να χρησιμοποιούν τους εγχώριους υδάτινους πόρους για άλλους σκοπούς, γεγονός εξαιρετικά χρήσιμο για χώρες με λειψυδρία. Δυστυχώς, πολλές χώρες που εξάγουν εικονικά ύδατα αντιμετωπίζουν λειψυδρία, αλλά έχουν μεγάλη ηλιοφάνεια, στοιχείο που ευνοεί τη γεωργική παραγωγή. Σε αυτές τις χώρες με λειψυδρία, η εξαγωγή εικονικών υδάτων ασκεί επιπλέον πιέσεις στους υδάτινους πόρους και συχνά συνεπάγεται κοινωνικό και οικονομικό κόστος, επειδή τα διαθέσιμα ύδατα για άλλες δραστηριότητες και ανάγκες δεν επαρκούν.
Πηγή: Water Footprint Network (Δίκτυο Αποτυπώματος Νερού).
Το 25 % των κατοίκων δεν έχει πρόσβαση σε ασφαλές πόσιμο νερό. Πάνω από το 80 % του πληθυσμού αποτελείται από αγρότες που παράγουν για ίδια κατανάλωση και οι οποίοι στηρίζονται στο νερό για να ικανοποιήσουν τις βασικές τους ανάγκες τροφής και στέγασης. Επίσης, σύμφωνα με τον Παγκόσμιο Μετεωρολογικό Οργανισμό (WMO), η ετήσια ζήτηση για υδάτινους πόρους υπερβαίνει τη διαθεσιμότητα κατά 10-22 %.
Στο πλαίσιο αυτό, η τεράστια αύξηση της παραγωγής βαμβακιού τα τελευταία χρόνια φαίνεται να ενέχει κινδύνους. Η καλλιέργεια βαμβακιού απαιτεί μεγάλες ποσότητες νερού. Χρειάζεται άρδευση στη διάρκεια των πιο ξηρών μηνών και καταναλώνει πολύ περισσότερο νερό σε σχέση με άλλα ευρέως καλλιεργούμενα προϊόντα.
Η δέσμευση υδάτων για την παραγωγή βαμβακιού συνεπάγεται τη διοχέτευση υδάτων που προορίζονταν για άλλες πιθανές χρήσεις. Ο μεγαλύτερος όγκος της συγκομιδής εξάγεται, γεγονός που σημαίνει ότι χρησιμοποιούνται μεγάλες ποσότητες νερού για να ικανοποιηθεί η ζήτηση καταναλωτών του εξωτερικού. Αυτή η διαδικασία είναι γνωστή ως εξαγωγή «εικονικού ύδατος».
Η μισή παραγωγή βαμβακιού της Μπουρκίνα Φάσο εξάγεται στην Κίνα, όπου πωλείται σε τοπικά κλωστήρια και από εκεί σε κατασκευαστές ενδυμάτων που εξυπηρετούν παγκόσμιες αγορές. Στο τέλος της αλυσίδας εφοδιασμού, οι καταναλωτές προϊόντων βαμβακιού ουσιαστικά εισάγουν μεγάλους όγκους υδάτων, κάποιες φορές από πιο άνυδρες περιοχές του κόσμου. Στην περίπτωση του βαμβακιού, σύμφωνα με μια μελέτη, το 84 % του αποτυπώματος νερού της Ευρώπης εντοπίζεται εκτός Ευρώπης.
Για άνυδρες χώρες όπως η Μπουρκίνα Φάσο, είναι συνήθως προτιμότερο να εισάγουν προϊόντα που απαιτούν εντατική χρήση νερού και όχι να τα εξάγουν. Εξάλλου, η εξαγωγή «εικονικού ύδατος» μπορεί να σημαίνει ότι το νερό που απομένει δεν επαρκεί για τον τοπικό πληθυσμό και τα οικοσυστήματα. Κατά συνέπεια, ο μοναδικός τρόπος για να εκτιμηθεί αν συνιστάται η χρήση νερού για την καλλιέργεια βαμβακιού στην Μπουρκίνα Φάσο είναι να αξιολογηθούν τα συνολικά έξοδα και τα οφέλη σε σύγκριση με άλλες χρήσεις. Η έννοια του εικονικού ύδατος από μόνη της δεν μπορεί να αποτελέσει ένδειξη για το ποιος είναι ο καλύτερος τρόπος διαχείρισης των υδάτων, αν και παρέχει πολύ χρήσιμες πληροφορίες σχετικά με τις επιπτώσεις που έχουν οι επιλογές μας ως προς την παραγωγή και την κατανάλωση.
«Σε ηλικία μόλις οκτώ ετών, ο Modachirou Inoussa ήδη βοηθούσε τους γονείς του στις βαμβακοφυτείες. Στις 29 Ιουλίου 2000, ο Modachirou είχε δουλέψει σκληρά και, διψασμένος, έτρεχε να γυρίσει στο σπίτι του. Στον δρόμο βρήκε ένα άδειο δοχείο. Το χρησιμοποίησε σαν ποτήρι για να πιει νερό από μια λακκούβα. Εκείνο το απόγευμα δεν γύρισε σπίτι. Οι κάτοικοι του χωριού που τον αναζητούσαν βρήκαν το πτώμα του δίπλα σε μια άδεια φιάλη Callisulfan».
Δηλητηριάσεις από Endosulfan στη Δυτική Αφρική, σύμφωνα με το PAN UK (Δίκτυο Δράσης κατά των Φυτοφαρμάκων) (2006).
Η κατανάλωση νερού δεν είναι το μοναδικό πρόβλημα που ενέχει η παραγωγή βαμβακιού στη Μπουρκίνα Φάσο. Η καλλιέργεια βαμβακιού συνήθως περιλαμβάνει εκτεταμένη χρήση φυτοφαρμάκων. Πράγματι, το αξιοσημείωτο ποσοστό της τάξης του 16 % της χρήσης φυτοφαρμάκων παγκοσμίως αντιστοιχεί στην καλλιέργεια βαμβακιού, παρότι καλύπτει μόλις το 3 % των καλλιεργήσιμων εκτάσεων παγκοσμίως.
Οι επιπτώσεις μπορεί να είναι σοβαρές για τον τοπικό πληθυσμό και τα οικοσυστήματα. Όμως, καθώς τα άτομα που χρησιμοποιούν τα φυτοφάρμακα δεν υφίστανται όλες αυτές τις επιδράσεις και ίσως να μην τις γνωρίζουν καν όλες, δεν τις αποτυπώνουν πλήρως στη διαδικασία λήψης αποφάσεων. (Για τον λόγο αυτό, είναι σημαντική η κατάρτιση και ενημέρωση των τοπικών καλλιεργητών σχετικά με τα φυτοφάρμακα και τις επιδράσεις τους.)
Το νερό δεν είναι ο μοναδικός πόρος που χρησιμοποιείται. Ένας ακόμη σημαντικός πόρος είναι η γη. Όπως συμβαίνει στα περισσότερα μέρη, η γη της Μπουρκίνα Φάσο μπορεί να χρησιμοποιηθεί με πολλούς διαφορετικούς τρόπους. Οι κάτοικοι της Μπουρκίνα Φάσο ωφελούνται πράγματι από τη μετατροπή της γης για την παραγωγή βαμβακιού;
Πρόκειται για βάσιμο ερώτημα. Η δασική έκταση της Μπουρκίνα Φάσο μειώθηκε κατά 18 % το διάστημα 1990-2010, εν μέρει λόγω της επέκτασης της γεωργίας, και οι ρυθμοί απώλειας εντείνονται. Ένας ιδιώτης ιδιοκτήτης δασικής έκτασης στην Μπουρκίνα Φάσο ενδεχομένως προτιμά την καλλιέργεια βαμβακιού επειδή είναι πιο επικερδής η πώληση της ξυλείας (ή η χρήση της ως καυσίμου) και η καλλιέργεια της γης, παρά η διατήρηση του δάσους. Όμως αυτή ίσως να μην είναι απαραιτήτως η καλύτερη εξέλιξη για την Μπουρκίνα Φάσο, τον λαό και τα οικοσυστήματα της χώρας.
Τα δάση προσφέρουν στους ανθρώπους, όπου κι αν βρίσκονται, πολύ περισσότερα οφέλη από την αξία της ξυλείας και μόνο. Παρέχουν έναν οικότοπο βιοποικιλότητας, προλαμβάνουν τη διάβρωση του εδάφους, απορροφούν το διοξείδιο του άνθρακα, προσφέρουν τη δυνατότητα ψυχαγωγίας, κ.λπ. Εάν η κοινωνία στο σύνολό της έπρεπε να αποφασίσει πώς θα χρησιμοποιήσει τη γη και μπορούσε να λάβει αυτή την απόφαση αξιολογώντας πλήρως το κόστος και τα οφέλη των διαφορετικών επιλογών, πιθανότατα δεν θα εξαντλούσε όλους τους χερσαίους και υδάτινους πόρους απλώς και μόνο για την παραγωγή βαμβακιού.
Αυτή η διαφορά ανάμεσα στα οφέλη και στο κόστος για τα μεμονωμένα άτομα και για την κοινωνία αποτελεί κρίσιμο ζήτημα.
Για να δώσουν απαντήσεις σε βασικά ερωτήματα, όπως πόσο νερό πρέπει να χρησιμοποιηθεί για την παραγωγή βαμβακιού, πόσα φυτοφάρμακα, πόση έκταση γης, οι αγρότες σε όλο τον κόσμο λαμβάνουν τις αποφάσεις τους με βάση το σχετικό κόστος και τα οφέλη. Όμως, ενώ ο αγρότης μπορεί να αποτυπώσει το συνολικό κέρδος από την πώληση του βαμβακιού, συνήθως δεν επιβαρύνεται με το σύνολο των εξόδων. Τα έξοδα για την αγορά των φυτοφαρμάκων, για παράδειγμα, συχνά είναι πολύ μικρότερα συγκριτικά με τις επιπτώσεις που έχει η χρήση των φυτοφαρμάκων στην υγεία. Έτσι τα έξοδα μεταβιβάζονται σε άλλους, περιλαμβανομένων των μελλοντικών γενεών.
Τα προβλήματα ανακύπτουν επειδή, όπως όλοι μας, ο αγρότης λαμβάνει τις περισσότερες αποφάσεις με βάση το δικό του συμφέρον. Έτσι, αυτή η στρέβλωση εξαπλώνεται μέσω των παγκόσμιων αγορών. Οι τιμές που πληρώνουν οι έμποροι, οι κατασκευαστές ενδυμάτων και, εν τέλει, οι καταναλωτές δεν αποτυπώνουν σωστά το κόστος και τα οφέλη που ενέχει η χρήση πόρων και η παραγωγή αγαθών.
Πρόκειται για σοβαρό πρόβλημα. Στα περισσότερα μέρη του κόσμου, οι αγορές και οι τιμές αποτελούν τη βάση επί της οποίας λαμβάνονται οι αποφάσεις μας. Έτσι, εάν οι τιμές παρουσιάζουν παραπλανητική εικόνα των επιπτώσεων της παραγωγής και της κατανάλωσης, θα λάβουμε λάθος αποφάσεις. Τα ιστορικά δεδομένα μας δείχνουν ότι οι αγορές μπορούν να αποτελέσουν έναν πολύ αποτελεσματικό μηχανισμό, με τη χρήση του οποίου μπορούμε να λάβουμε αποφάσεις για τη χρήση των πόρων και την παραγωγή και να μεγιστοποιήσουμε την ευημερία μας. Όμως, όταν οι τιμές είναι λανθασμένες, είναι άστοχες και οι ενδείξεις των αγορών.
«Το 99 % των καλλιεργητών βαμβακιού παγκοσμίως ζει σε αναπτυσσόμενες χώρες. Αυτό σημαίνει ότι τα φυτοφάρμακα χρησιμοποιούνται σε περιοχές όπου υπάρχουν υψηλά ποσοστά αναλφαβητισμού και χαμηλή ευαισθητοποίηση σε θέματα ασφάλειας, θέτοντας σε κίνδυνο τόσο το περιβάλλον όσο και ανθρώπινες ζωές.»
Steve Trent, Διευθυντής του Environmental Justice Foundation (Ίδρυμα για την Περιβαλλοντική Δικαιοσύνη).
Τι μπορούμε να κάνουμε; Οι κυβερνήσεις μπορούν, μέχρις ενός βαθμού, να λάβουν μέτρα για να διορθώσουν τα σφάλματα των αγορών. Μπορούν να επιβάλουν κανονισμούς και φόρους στη χρήση των υδάτων και των φυτοφαρμάκων έτσι ώστε οι αγρότες να τα χρησιμοποιούν λιγότερο ή να βρουν λιγότερο επιβλαβείς εναλλακτικές λύσεις. Από την άλλη πλευρά, μπορούν να διευθετήσουν την καταβολή πληρωμών στους ιδιοκτήτες δασικών εκτάσεων που να αποτυπώνουν τα οφέλη που παρέχουν τα δάση στην κοινωνία σε εθνικό και διεθνές επίπεδο και, έτσι, να προσφέρουν μια εναλλακτική πηγή εσόδων. Το μυστικό βρίσκεται στην εναρμόνιση των κινήτρων του μεμονωμένου ατόμου με τα κίνητρα της κοινωνίας στο σύνολό της.
Είναι επίσης σημαντική η ενημέρωση των καταναλωτών, ώστε να συμπληρώνεται η πληροφορία που μεταφέρει η τιμή. Σε πολλές χώρες, προστίθενται ολοένα περισσότερες ετικέτες που μας ενημερώνουν σχετικά με τον τρόπο παραγωγής των αγαθών, σε συνδυασμό με εκστρατείες που διεξάγουν ομάδες συμφερόντων για μεγαλύτερη ευαισθητοποίηση και κατανόηση αυτών των θεμάτων. Εάν κατανοούσαμε τις συνέπειες των επιλογών μας, πολλοί από εμάς θα προθυμοποιούμασταν να πληρώσουμε υψηλότερη τιμή ή να μειώσουμε την κατανάλωσή μας.
Σε κάποιες περιπτώσεις, οι κυβερνήσεις πρέπει να επεκταθούν πέραν της διόρθωσης της αγοράς και ουσιαστικά να περιορίσουν τον ρόλο της στην κατανομή πόρων. Τόσο οι άνθρωποι όσο και τα οικοσυστήματα χρειάζονται νερό για να επιβιώσουν και να ευημερήσουν. Πολλοί, μάλιστα, υποστηρίζουν ότι οι άνθρωποι έχουν δικαίωμα σε επαρκείς ποσότητες νερού για να πίνουν, να σιτίζονται, να πλένονται και να ζουν σε ένα υγιές περιβάλλον. Συνεπώς, ίσως είναι καθήκον των κυβερνήσεων να διασφαλίσουν ότι ικανοποιούνται οι ανάγκες τους προτού στραφούν στις αγορές για να κατανείμουν το υπόλοιπο.
Επιστρέφοντας και πάλι στην Μπουρκίνα Φάσο, η κυβέρνηση και διεθνείς εταίροι έχουν εστιάσει στην ικανοποίηση της βασικής ανάγκης για πρόσβαση σε ασφαλές πόσιμο νερό. Παρότι αυτή η πραγματικότητα εξακολουθεί να μην ισχύει για το 25 % των κατοίκων, η σημερινή κατάσταση αποτελεί τεράστια βελτίωση σε σχέση με την κατάσταση πριν από 20 χρόνια, όταν το 60 % δεν είχε πρόσβαση σε πόσιμο νερό.
Σε παγκόσμιο επίπεδο, καταβάλλονται ήδη προσπάθειες προκειμένου να διορθωθούν και να περιοριστούν οι ανοικτές αγορές, με παράλληλη αξιοποίηση των πολυάριθμων οφελών που προσφέρουν. Αυτή τη στιγμή, ωστόσο, οι τιμές της αγοράς συχνά παρέχουν παραπλανητικά στοιχεία, με αποτέλεσμα λάθος αποφάσεις τόσο εκ μέρους των παραγωγών όσο και των καταναλωτών.
Εάν οι αγορές λειτουργούσαν σωστά και οι τιμές αντικατόπτριζαν πλήρως το κόστος και τα οφέλη των ενεργειών μας, θα παρήγε βαμβάκι η Μπουρκίνα Φάσο;
Παρότι είναι δύσκολο να το γνωρίζουμε με βεβαιότητα, είναι πολύ πιθανό ότι θα παρήγε. Για μια πολύ φτωχή, περίκλειστη χώρα με περιορισμένους πόρους όπως η Μπουρκίνα Φάσο, δεν υπάρχουν εύκολες λύσεις για ευημερία. Τουλάχιστον ο τομέας του βαμβακιού προσφέρει σημαντικά κέρδη, αποτελώντας, ενδεχομένως, τη βάση για οικονομική ανάπτυξη και βελτιωμένο βιοτικό επίπεδο.
Όμως, η συνεχιζόμενη παραγωγή βαμβακιού δεν πρέπει να σημαίνει αναγκαστικά συνεχιζόμενη χρήση νερού και παραγωγικών τεχνικών που απαιτούν εντατική χρήση φυτοφαρμάκων, ούτε όμως και τη συνεχιζόμενη μείωση των δασικών εκτάσεων. Υπάρχουν εναλλακτικές μέθοδοι, όπως η παραγωγή βιολογικού βαμβακιού, οι οποίες περιορίζουν τη χρήση του νερού και καταργούν εντελώς τη χρήση φυτοφαρμάκων. Τα άμεσα έξοδα της καλλιέργειας βιολογικού βαμβακιού είναι υψηλότερα, γεγονός που σημαίνει υψηλότερες τιμές προϊόντων βαμβακιού για τους καταναλωτές, όμως αντισταθμίζονται πλήρως από τη μείωση των έμμεσων εξόδων που επιβαρύνουν τους καλλιεργητές βαμβακιού και τις κοινότητές τους.
Οπωσδήποτε οι υπεύθυνοι χάραξης πολιτικής πρέπει να βοηθήσουν τις αγορές να λειτουργήσουν σωστά, έτσι ώστε τα στοιχεία των τιμών να παρέχουν κίνητρα για βιώσιμη λήψη αποφάσεων. Όμως δεν εξαρτώνται τα πάντα από τους υπεύθυνους χάραξης πολιτικής. Οι ενημερωμένοι πολίτες μπορούν επίσης να κάνουν τη διαφορά.
Οι παγκόσμιες αλυσίδες εφοδιασμού συνεπάγονται ότι οι αποφάσεις των κατασκευαστών, των εμπόρων λιανικής πώλησης και των καταναλωτών στην Ευρώπη μπορούν να επηρεάσουν σημαντικά την ευημερία ανθρώπων σε μακρινές χώρες όπως η Μπουρκίνα Φάσο. Οι επιδράσεις μπορεί να περιλαμβάνουν τη δημιουργία απασχόλησης και κερδών, αλλά μπορεί επίσης να περιλαμβάνουν την υπερεκμετάλλευση περιορισμένων υδάτινων πόρων και τη δηλητηρίαση των τοπικών πληθυσμών και των οικοσυστημάτων.
Τελικά, οι καταναλωτές έχουν τη δύναμη να αποφασίσουν. Όπως ακριβώς οι υπεύθυνοι χάραξης πολιτικής κατευθύνουν την κατανάλωση επηρεάζοντας τις τιμές, έτσι και οι καταναλωτές μπορούν να στείλουν ένα σήμα στους παραγωγούς, μέσω της ζήτησης για βαμβάκι βιώσιμων καλλιεργειών. Σκεφτείτε το την επόμενη φορά που θα πάτε να αγοράσετε ένα τζιν.
For references, please go to https://www.eea.europa.eu/el/simata-eop-2010/semata-2012/arthra/mporei-na-uparxei-soste-time or scan the QR code.
PDF generated on 25/03/2023 22:27
Engineered by: Η Ομάδα διαδικτύου του ΕΟΠ
Software updated on 12 March 2023 21:56 from version 23.1.28
Software version: EEA Plone KGS 23.3.11
Ενέργειες Εγγράφων
Μοιραστείτε το με τους άλλους